Dlaczego niektóre rośliny nie chcą obok siebie rosnąć? Jak opracować płodozmian, aby cieszyć się zadowalającymi plonami? Kluczem do sukcesu okazać może się wiedza, a dokładniej znajomość zjawisk wzajemnego oddziaływania na siebie roślin, czyli tzw. allelopatia. Oprócz allelopatii występuje również inne zjawisko – amensalizm, gdzie jedna roślina ma na drugą zły wpływ, podczas gdy ta druga na pierwszą źle nie oddziałuje.
Ten niezwykły naturalny proces zachodzący w przyrodzie dotyczy nie tylko roślin, ale również mikroorganizmów czy grzybów, z których każde wydzielają określone substancje chemiczne, wpływające na otaczające nas środowisko. Jedne rośliny mogą zatem stymulować wzrost innych lub go hamować, dlatego wiedza na temat zależności allelopatycznych w ogrodnictwie i rolnictwie, może być podstawą zadowalających efektów uprawy. Zależności te sprawdzają się w szczególności w uprawach ekologicznych, dzięki którym możliwe jest ograniczenie lub całkowita eliminacja chemicznych środków ochrony roślin.
Allelopatia warzyw – pomidory, kukurydza i fasola, autor: Pip Wilson/flickr.com
Allelopatia roślin – co warto wiedzieć?
Związki chemiczne wytwarzane przez jedne rośliny mogą zostać z powodzeniem wykorzystane w eliminacji określonych, niechcianych gatunków jak np. chwastów, ale i w optymalizacji plonów, gdy zależy nam na lepszych efektach upraw. Allelopatia roślin może być zatem ujemna oraz dodania. Umiejętność wykorzystania wiedzy na temat substancji wytwarzanych przez rośliny sprawdza się zatem zarówno w przypadku planowania upraw w warzywniaku, jak i podczas urządzania ogrodu. Takie dobre sąsiedztwo warzyw i innych roślin znacząco poprawia wydajność i zdrowotność upraw. Wśród najciekawszych interakcji zachodzących pomiędzy roślinami wymienić można:
- Dąb i orzech, które wytwarzając duże ilości garbników uniemożliwiają wzajemny wzrost;
- Cebula i nasturcje odstraszające mszyce;
- Seler, pomidory, szałwia lekarska i tymianek odstraszające gąsienice;
- Koper ogrodowy przyspieszający kiełkowanie nasion;
- Aksamitki i nagietki ograniczające rozwój nicieni;
- Bazylia wspomagająca w walce w mączniakiem, a tym samym doskonale wspierająca wzrost ogórków,
- Cebula i czosnek niwelujące rozwój pleśni i chorób bakteryjnych, plus pomagająca odstraszać gryzonie.
Allelopatia roślin – dodatnia i ujemna
Allelopatia to nazwa zaczerpnięta z języka greckiego, gdzie oznacza allelon – wzajemny oraz pathos – cierpienie. Określa ona zatem korzystny, jak i niekorzystny wzajemny wpływ roślin na siebie (a dokładniej wydzielanych przez nie substancji). Zjawisko to pozwala wprowadzić w uprawach naturalne metody ochrony przed chorobami i ograniczyć stosowanie środków chemicznych.
Allelopatia dodatnia, czyli pozytywne wpływanie roślin na inne obrazują przykłady:
- kopru wspierającego kiełkowanie roślin,
- połączenie uprawy kalarepy i cebuli z burakami,
- selera z pomidorami,
- fasoli, kukurydzy, grochu, rzodkwi, słonecznika i kopru z ogórkami,
- fasoli, kukurydzy, kapusty, chrzanu, lnu z ziemniakami,
- grochu, sałaty, cebuli, pora, pomidorów i szałwii lekarskiej z marchwią,
- marchwi, rzodkiewki, truskawek, ogórka i szpinaku z sałatą,
- zieminków, marchwi, ogórków i kapusty z fasolą,
- bądź ziemniaków, selera, kopru ogrodowego, szałwii i buraków z roślinami kapustnymi.
Allelopatia dodatnia roślin – bazylia chroniąca ogórki, autor: mwms1916/flickr.com
Allelopatię ujemną, czyli negatywne oddziaływanie jednych roślin na inne znajdziemy z kolei na przykładach:
- orzecha włoskiego, który hamuje wzrost i rozwój roślin w jego otoczeniu,
- kapusty, która działa negatywnie na wzrost fasoli, pomidorów, rzodkiewki czy marchwi,
- cebuli, czosnku i mieczyków, które niedobrze oddziałują na fasolę,
- kopru, który niekorzystnie działa na marchew,
- ziemniaków, który źle wpływa na ogórki,
- dyni, kabaczka, ogórka i słonecznika, które niekorzystnie działają na ziemniaki,
- pomidorów, które szkodzą ogórkom, ziemniakom i grochowi,
- fasoli i gorczycy, które nie wpływają zbyt dobrze na buraki,
- czy też truskawek, pomidorów oraz fasoli, które źle znoszą rośliny kapustne.
Allelopatia ujemna warzyw – pomidory i ziemniaki obok, autor: Jenni Konrad/flickr.com
Allelopatia może być również działaniem roślin na szkodniki i choroby. Odpowiednie połączenie roślin w ogrodzie, może okazać się zbawienne dla wielu upraw warzywnych i owocowych. Dla przykładu warto wspomnieć o zależnościach jakie oferują:
- cebula i czosnek ograniczające rozwój chorób bakteryjnych i pleśni, a także zapewniające działanie odstraszające gryzonie,
- aksamitki i nagietki ograniczające rozwój nicieni,
- tymianek, szałwia, seler i pomidory odstraszające gąsienice,
- mięta zniechęcająca mrówki,
- nasturcje, cebule oraz cząber odganiające mszyce,
- czy bazylię, która skutecznie odstrasza mącznika rzekomego zagrażającego między innymi uprawie ogórków.
Jak można zastosować się do allelopatii w ogrodzie?
Aby uprawy i ogród prezentowały się zjawiskowo warto postawić na odpowiedni dobór roślin. Przed posadzeniem kolejnych okazów, dobrze jest dowiedzieć się na temat ich walorów i wad w zakresie allelopatii. Należy przede wszystkim unikać sadzenia obok siebie roślin, które są dla siebie konkurencją. Warto także unikać stosowania środków chemicznych na korzyść roślin, które potrafią ograniczyć rozwój chorób i pleśni czy też skutecznie odstraszać szkodniki. Pamiętać warto również o tym, aby nie ułatwiać życia szkodnikom i nie sadzić obok siebie roślin z jednej rodziny np. ziemniaków i bakłażanów, gdyż w konsekwencji wszystko może zostać zaatakowane.
Allelopatia roślin – nasturcje w warzywniku, autor: Alwyn Ladell/flickr.com
Mądre korzystanie z allelopatii to najlepszy naturalny sposób na zwiększenie plonów i pozbycie się wielu szkodników i chorób roślin. Taki zdrowy ogród bez chemicznych rozwiązań to tanie i niezwykle dobre dla przyjaznych zapylaczy miejsce. Smak i radość jaką dają ekologicznie uprawiane warzywa i owoce to największa satysfakcja, dlatego warto się postarać.
Fot. główna: Allelopatia roślin, źródło: depositphotos.com