Aksamitka wyniosła – uprawa i pielęgnacja

Aksamitka wyniosła vel Aksamitka wzniesiona vel Aksamitek wzniesiony vel Szarańcza wzniesiona vel Szarańcza wielkokwiatowa vel Tagetes wzniesiony vel Śmierdziuszek vel Śmierdzich (Tagetes erecta) jest rośliną jednoroczną należącą do rodziny astrowatych. Do europejskich ogrodów trafiła z Meksyku. Zaliczają się do niej zarówno odmiany karłowate, dorastające do maksimum 20-30 cm, ale również formy wysokie, osiągające nawet 120 cm wysokości. Jej kwiatostany niczym pompony zdobią ogród w odcieniach żółtych, pomarańczowych i kremowych. Aksamitki mają specyficzny zapach, przez co wiele osób za nimi nie przepada. Jednak dzięki temu, że aksamitka wyniosła chroni inne rośliny przed nicieniami jest powszechną ozdobą ogrodów, zwłaszcza warzywnych.

Aksamitka wyniosła w pigułce

• Aksamitka wyniosła jest popularną rośliną jednoroczną, uprawianą ze względu na jej dekoracyjne kwiatostany i zdolność do odstraszania szkodników, w szczególności nicieni
• Kwitnie od czerwca do późnej jesieni, a jej kwiaty, mogące przetrwać lekkie przymrozki, występują w odcieniach żółci, pomarańczy i kremu
• Roślina jest łatwa w uprawie, nie ma dużych wymagań glebowych, stanowiskowych ani pielęgnacyjnych, dobrze rośnie w pełnym słońcu oraz w półcieniu
• Aksamitki są odporne na choroby i szkodniki, ale mogą być atakowane przez ślimaki i chorować na szarą pleśń w wilgotne lata
• Wykorzystywane są zarówno jako ozdoba w ogrodach i na balkonach, jak i w produkcji leków oraz w kuchni jako jadalne kwiaty
• Istnieje wiele odmian aksamitki wyniosłej, w tym karłowate i wysokie, z różnorodnością kolorów i kształtów kwiatów

Aksamitka wyniosła – jak wygląda

Roślina najczęściej ma wzniesiony, kępiasty pokrój a jej pędy rozkrzewiają się już od nasady. Jednak w zależności od odmiany mniej lub bardziej się rozkrzewiają i osiągają różne wysokości. Może to być zarówno 20 jak i 100 cm.  Listki są drobne, głęboko powcinane i wąskie barwy zielonej. Wydzielają intensywny, dla wielu nieprzyjemny zapach (potocznie nazywana jest więc śmierdziuszek lub śmierdziuch).

Aksamitka wyniosła vel Aksamitka wzniosła, autor: Emőke Dénes, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Kwiatostany mają językowatą lub rurkowatą budowę i są zebrane w koszyczki, wyglądem przypominają pompony. Kwiatki mają barwę od żółtej do ciemnopomarańczowej. Ich średnica wynosi od 5 do 12 cm. Ze względu na budowę kwiatostanów dzieli się je na typ chryzantemowy albo typ goździkowy.

Aksamitka wyniosła kwitnie od czerwca do późnej jesieni, nie ważą kwiatów niektórych odmian nawet lekkie przymrozki i często zdarza się, że kolorowe pompony wyzierają spod śniegu.

Aksamitka wzniesiona – uprawa

Aksamitki, niezależnie od gatunku są roślinami niezwykle łatwymi w uprawie. Można rzec, że wystarczy je zasadzić, podlać i rosną. Jeśli jednak mają być okazałe, posiadać wiele kwiatostanów i w dobrej kondycji dotrwać aż do zimy, to warto spełnić kilka ich niewielkich wymagań. Aksamitka wyniosła nie ma jednak dużych wymagań ani glebowych, ani stanowiskowych, ani pielęgnacyjnych. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu (ale dobrze radzi sobie w półcieniu), w dość glebie żyznej (ale może być gorszej jakości) o odczynie lekko kwaśnym (pH 5,5 – 6,5), w podłożu przepuszczalnym i umiarkowanie wilgotnym (bez problemu znosi krótkotrwałe susze). Do tego aksamitka dobrze znosi chłody, choć już nie silniejsze przymrozki.

Aksamitka wyniosła vel Aksamitka wzniosła – nasiona, autor: Salicyna, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Aksamitki wysiewa się w marcu lub kwietniu do inspektów. Na miejsce docelowe powinny trafić w drugiej części maja, gdy przymrozków już nie będzie. Pierwsze kwiaty zaczną się pojawiać po około 12 tygodniach. Najwygodniej jest jednak kupić gotowe sadzonki u producenta, są powszechnie dostępne i tanie. Rośliny sadzi się w rozstawie 40 na 40 cm. Nasiona kwiatów można również siać bezpośrednio w gruncie, najlepiej około połowy maja. Kwitnąć zaczną wówczas dopiero w lipcu.

Nie ma konieczności nawożenia aksamitek jeśli nie rosną w jakimś wyjątkowo jałowym podłożu. Jeśli już, warto wybierać nawóz z niewielką zawartością azotu i zasilać je raz na 2-3 tygodnie.

Aksamitki wzniesione to kwiaty odporne na choroby i ataki szkodników, wiele z nich wręcz odstraszają. Jeśli zdarza się im chorować to jest to szara pleśń, gdy lato jest wyjątkowo wilgotne i ciepłe. Natomiast jeśli chodzi o szkodniki, to niestety padają łupem ślimaków.

Zastosowanie aksamitki wyniosłej

Aksamitki uprawiane są zarówno jako ozdoba rabat, skalniaków czy jako obwódki choćby trawnika jak i na kwiat cięty do tworzenia bukietów. Idealnie sprawdzą się jako rośliny balkonowe czy ozdoba parapetów sadzone w skrzynkach. Ze względu na to, że śmierdziuszki pozwalają skutecznie pozbyć się nicieni, sadzi się je jako obwódki rabat kwiatowych ale również warzywnych i wówczas ich rola ozdobna jest drugorzędna, choć oczywiście dodadzą uroku każdemu miejscu. Jeśli uprawa warzyw prowadzona jest w skrzyniach, aksamitki sadzi się choćby w rogach pojemników.

Aksamitka wyniosła vel Aksamitka wzniosła, autor: Levi bernardo, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org

Aksamitki są wykorzystywane do produkcji leków, które podaje się przy problemach z układem pokarmowym, w innych, które są przeciwkaszlowe czy stosowane w przeziębieniach. Stosuje się je również w kosmetologii.

Kwiaty aksamitek są jadalne i w kuchni można je wykorzystać w sałatkach albo jako jadalną dekorację potraw. Jako ciekawostkę można dodać, że aksamitka lśniąca jest dużo tańszym zamiennikiem bardzo drogiego kardamonu. Kwiaty wykorzystuje się również do przygotowywania nalewek.

Odmiany aksamitki wyniosłej

• ’Hawaii’ – dorasta do 90 cm wysokości, a jej kwiaty mają barwę pomarańczową i są duże i pełne typu goździkowego, to jedna z najpiękniejszych odmian;
• ’Fantastic’ – dorasta do 80 cm wysokości, ma kwiaty barwy od intensywnie cytrynowych do pomarańczowych typu chryzantemowego;
• ’Alaska’ – dorasta do 90 cm, ma duże pełne kwiaty barwy żółtej typu goździkowego osadzone na długich, sztywnych łodygach, idealna odmiana na kwiat cięty;
• ’Calando’ – jest odmianą karłową osiągającą max 30 cm wysokości, jej kwiaty są pełne, barwy złocistej, typu goździkowego, odmiana idealna na obwódki rabat

Aksamitka wzniosła 'Vanilla Cream’, autor: Krzysztof Golik, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Warto wspomnieć, że uprawia się u nas głównie 3 gatunki aksamitek. To opisana powyżej aksamitka wyniosła oraz:

• aksamitka wąskolistna, którą wyróżnia kępiasty pokrój i niewielkie rozmiary, dorasta bowiem do góra 30 cm wysokości. jej kwiatostany są dość drobne w odcieniach żółtego i pomarańczowego z charakterystyczną czerwoną plamką u ich nasady
• aksamitka rozpierzchła, która może osiągać wysokość od 30 do 70 cm. Kwiaty tego gatunku są w zależności od odmiany pojedyncze lub pełne w kolorze najczęściej żółtopomarańczowym z czerwoną plamką lub barwy ciemnobrązowej z żółtymi obwódkami na płatkach

Aksamitka wzniesiona – Podsumowanie

Aksamitka wyniosła (Tagetes erecta) jest cenioną rośliną jednoroczną o dekoracyjnych kwiatostanach i właściwościach odstraszających szkodniki. Jest łatwa w uprawie, kwitnie obficie od czerwca do jesieni i znajduje zastosowanie zarówno w ogrodnictwie, jak i w medycynie oraz kulinariach. Dostępność różnorodnych odmian pozwala na dopasowanie jej do wielu rodzajów ogrodów i balkonów.

Czy aksamitka wyniosła jest łatwa w uprawie?

Tak, aksamitka wyniosła jest rośliną łatwą w uprawie, która nie wymaga dużo uwagi ani specjalnych warunków, aby dobrze rosnąć i kwitnąć.

Bibliografia:

1. W. Malczewska, Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie, Doceńmy aksamitki!, 04/2016, s. 31
2. Z. Pindel, Kwiaty, Kochajcie aksamitki, 2/1994, s. 24-25
3. Mój Piękny Ogród, Aksamitki. Rośliny dla zapracowanych, 10/2018, s.12-15
4. A. Wróblewska, Pszczelarstwo, Aksamitki – pyłkodajne rośliny rabatowe, 58/2007, s. 16-17

Fot. główna: Sixflashphoto, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org