Grab pospolity vel Grab zwyczajny (Carpinus betulus) jest gatunkiem drzewa liściastego, należącego do grupy drzew średniej wielkości. Zaliczany jest do rodziny brzozowatych. W naturze spotkać go można od Francji po Ukrainę. U nas powszechnie spotykany zarówno na nizinach jak i w niższych partiach gór. Drzewo o pięknym pokroju, dostojne, idealne do sadzenia w grupach w dużych ogrodach typu parkowego, albo jako soliter choćby przed domem. Jego gęsta korona daje sporo cienia.
Grab pospolity – jak wygląda
Grab pospolity ma szeroką, gęstą i miotlastą koronę. Dorasta przeważnie do 25 m wysokości, choć rekordzista europejski, rosnący w Puszczy Białowieskiej osiągnął ponad 34 metry. Początkowo rośnie wolno, bo 5 letnie drzewko ma tylko ok. 80 cm wysokości, a do ponad 2 m dorasta po 11 latach. By miał ok. 20 m wysokości, trzeba zaczekać ze 30 lat, grab jest zatem drzewem rosnącym stosunkowo wolno. Może mieć jeden pień, a może być ich wiele.
Grab pospolity vel Grab zwyczajny, autor: Gmihail at Serbian Wikipedia, CC BY-SA 3.0 rs
Liście grabu zwyczajnego mają jajowaty kształt, ich blaszka jest pofałdowana, a brzegi ząbkowane. Od spodu wyraźnie widać owłosione nieco unerwienie. Mają soczyście zieloną barwę, która zmienia się w żółtą wraz z nadejściem jesieni. Grab kwitnie, ale jego kwiatki nie mają walorów dekoracyjnych. Jest to roślina jednopienna, więc wytwarza zarówno kwiaty zarówno męskie jak i żeńskie, pojawiające się wraz z liśćmi w maju. Te męskie wyrastają na szczytach gałązek tworząc zwisające kotki długości 3-5 cm, natomiast żeńskie są niepozorne, tworzące luźne, wzniesione kłosy. Owocem grabu jest orzeszek w trójklapowej okrywie, która pełni rolę organu lotnego. Owoce dojrzewają we wrześniu i październiku, a rozsiewa je wiatr.
Jak uprawiać grab pospolity
Grab pospolity najlepiej rośnie na terenach, gdzie zimy nie są nadto mroźne, bo choć jest rośliną mrozoodporną, to trzaskające mrozy mogą u niego spowodować przemrożenia pędów. Niezbyt dobrze rośnie w miejscach wyeksponowanych na słońce, gdy do tego dojdzie długotrwały brak deszczu, może dojść do jego obumarcia. Jest to typowe drzewo rosnące przynajmniej w półcieniu. Ale nie tylko słońce mu przeszkadza, źle również znosi porywiste wiatry. Najlepiej czuje się rosnąc wśród większych od niego dębów, które zapewniają mu cień, wilgotny mikroklimat i osłonę przed promieniami słońca.
Grab pospolity vel Grab zwyczajny, autor: David Stang, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Optymalne podłoże dla grabu pospolitego powinno być dość żyzne, bogate w składniki mineralne, gliniaste i pulchne. Ale może być to również zwykła ziemia ogrodowa. Źle znosi gleby piaszczyste, suche i mocno zakwaszone. Lubi również ziemię stale wilgotną, ale nie może to być teren, gdzie tworzą się wodne zastoiska albo tereny bagienne.
Grab pospolity najlepiej jest sadzić wiosną lub wczesną jesienią, zwłaszcza jeśli nabywamy sadzonki z odkrytym korzeniem. Te kupione w donicach można sadzić cały sezon, pilnując oczywiście podlewania w okresach bezdeszczowych. To roślina idealna na żywopłot, ale trzeba wiedzieć, że sadzi się go dość gęsto nawet co 25 cm w jednym rzędzie, jakieś pół metra od ogrodzenia, natomiast sadząc dwa rzędy odległość między roślinami może wynosić 30 cm. I jak wcześniej już pisaliśmy, początkowo rośnie wolno, przyspieszając nieco po 5 latach.
Grab pospolity vel Grab zwyczajny, autor :Krzysztof Ziarnek, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Pielęgnacja grabu zwyczajnego
Grab zwyczajny nie wymaga szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych. Trzeba oczywiście systematycznie podlewać młode okazy. Te starsze tylko wówczas, gdy naprawdę długo nie pada. Częściej podlewać trzeba grabowe żywopłoty, ale też tylko te młode, po 5 latach radzą sobie już same, nawet gdy długo nie pada.
Grab pospolity vel Grab zwyczajny, autor: AnRo0002, CC0, commons.wikimedia.org
Jeśli graby zostały zasadzone na słabych, piaszczystych glebach dobrze jest je przynajmniej raz w roku, każdej wiosny dobrze zasilić. Może to być przekompostowany obornik, obornik granulowany, pokaźna warstwa kompostu, która może jednocześnie być ściółką, albo nawóz mineralny dedykowany drzewom i krzewom liściastym.
Nie nawozi się grabu zwyczajnego zaraz po posadzeniu
Warto również ściółkować podłoże wokół posadzonych grabów, zarówno pojedynczych drzew jak i żywopłotów. Ściółkowanie podłoża zatrzymuje w nim wilgoć na dłużej, zimą chroni młode korzenie, zabezpiecza przed chwastami, a ściółkowanie korą, zrębkami, trocinami lub kompostem zapewnia podłożu stałe zasilenie próchnicą z rozkładającej się materii. Ściółkowanie trawą dodatkowo jeszcze będzie dostarczać azotu.
Grab pospolity vel Grab zwyczajny, autor: Jean-Pol GRANDMONT, CC BY 3.0, commons.wikimedia.org
Grabu zwyczajnego, który ma być drzewem się nie przycina i nie formuje, jego pokrój z natury jest bowiem piękny. Natomiast graby posadzone w roli żywopłotu jak najbardziej powinny być przycinane i to nawet kilkakrotnie w trakcie sezonu wegetacyjnego. Pierwsze cięcie ma miejsce wiosną, ostatnie pod koniec sierpnia by rośliny miały czas na regenerację uszkodzeń. Grab zwyczajny dobrze znosi nawet silne cięcia.
Grab zwyczajny można samodzielnie i bez problemów rozmnożyć odcinając ostrym szpadlem odrosty korzeniowe, najlepiej wiosną. Taki odrost sadzi się od razu w nowe miejsce. Natomiast tanie sadzonki można kupić w szkółkach i nadleśnictwach.
Grab pospolity, autor: ean-Pol GRANDMONT, CC BY 3.0, commons.wikimedia.org
Odmiany grabu zwyczajnego
W sprzedaży dostępne są różne odmiany grabów zwyczajnych o różnych pokrojach. Te najpopularniejsze, pięknie prezentujące się rosnąc w szpalerach to odmiany kolumnowe. Najstarszą wśród nich jest odmiana 'Fastigiata’.
Grab pospolity 'Fastigiata’
Grab pospolity 'Fastigiata’ (Carpinus betulus 'Fastigiata’) to gatunek z rodziny brzozowatych. Średnie, liściaste drzewo o regularnej, wąskiej, stożkowej koronie, która poszerza się w późniejszym wieku. Dorasta do 10 metrów wysokości i 4 metrów rozpiętości, roczny przyrost to około 20 centymetrów. Grab zwyczajny 'Fastigiata’ kwitnie wiosną (kwiecień-maj), jego kwiaty są niepozorne, pozbawione okwiatu. Nie mają znaczenia ozdobnego. Liście jasnozielone, eliptyczne, jesienią przebarwiają się na żółty kolor. Odmiana 'Fastigiata’ doskonale wygląda jako formowane, gęste żywopłoty oraz szpalery, wykorzystywana do nasadzeń terenów zieleni miejskiej, w ogrodach przydomowych i nasadzeniach przydrożnych.
Grab pospolity 'Fastigiata’, autor: Paulitzer, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Uprawa grabu pospolitego 'Fastigiata’
Grab zwyczajny 'Fastigiata’ preferuje gleby żyzne, o pH obojętnym lub zasadowym. Nie lubi podłoży suchych i podmokłych. Odmiana odporna na zanieczyszczenia powietrza oraz na niskie temperatury. Wymaga stanowiska słonecznego lub półcienistego. Grab zwyczajny 'Fastigiata’ we wrześniu zawiązuje owoce (orzeszki) zaopatrzone w trójklapowe skrzydełka, osadzone u nasady zwisających kwiatostanów. Roślinę sadzimy jesienią lub wiosną, w okresie bezlistnym musimy pamiętać o regularnym podlewaniu młodych sadzonek. Grab pospolity ‘Fastigiata’ to odmiana, która zachowuje swą kolumnową koronę, lecz w miarę potrzeby może być formowana. Grab posiada najtwardsze drewno ze wszystkich polskich drzew – nazywany jest żelaznym drewnem.
Wśród innych odmian kolumnowych można wyróżnić jeszcze odmianę na uwagę zasługuje bardzo wolno rosnący grab zwyczajny 'Columnaris’ , który ma jajowatą, bardzo gęstą koronę o nieregularnym, jakby nieco rozciągniętej kuli kształcie. Dorasta do góra 10 m wysokości Znacznie wolniejszym tempem wzrostu charakteryzuje się odmiana ‘Columnaris’ o jajowatej, bardzo gęstej koronie. Fajnie prezentuje się porastając pobocza polnych dróg, lub wśród innych drzew w dużym ogrodzie.
Grab pospolity 'Lucas’, autor: Taivo Pungas, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Bardzo ostatnio popularny jest grab zwyczajny 'Lukas’, dorastający do 10 m wysokości i koronie o 3-4 metach rozpiętości. Jego liście są wyjątkowo duże, soczyście zielone. Jesienią przebarwiają się na kolor żółty, a zaschnięte pozostają na gałęziach aż do wiosny.
Dużą popularnością cieszą się również płaczące odmiany grabu zwyczajnego. Tu prym wiedzie grab pospolity 'Pendula’. To odmiana o niewielkich gabarytach, a co charakterystyczne, drzewo pozbawione jest przewodnika. Najczęściej szczepi się je na wysokiej podkładce, co sprawia, że jej korona jest płaska i szeroka. Te szczepione na podkładach niskich wyglądem przypominają stertę siana, korony przybierają bowiem kopiasty, regularny kształt, co daje wrażenie, że są systematyczne formowane. Odmiana ta jest bardzo gęsta. 'Pendula’ przypomina swym wyglądem rozłożysty parasol, cudownie zacieniając miejsca odpoczynku.
Grab pospolity 'Pendula’, autor: Fab5669, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Niezwykłą odmianą jest odmiana wyhodowana w Polsce nosząca nazwę 'Folios Argenteovariegata Pendula’, sprawdzająca się w nasadzeniach parkowych, albo w dużych ogrodach. Osiąga 6-8 m wysokości. Jej korona jest kulista, a pędy lekko się przewieszają. Zachwyca również pięknem biało nakrapianych liści.
Warto jeszcze wspomnieć o ciekawej odmianie 'Quercifolia’, która nie jest ani kolumnową ani płaczącą. A to ze względu na nietypowy, ale bardzo ciekawy kształt liści. Są one bowiem wąskie, prawie klapowane, nieregularnie, fantazyjnie powcinane, z zaostrzonymi wierzchołkami klap. Co ciekawe na jednym drzewie grabu zwyczajnego ’Quercifolia’ obok tych nietypowych liści wyrastają również te typowe dla gatunku, czyli mające owalny kształt i piłkowane brzegi.
Fot. główna: Willow, CC BY 2.5, commons.wikimedia.org
