Szpinak – uprawa i pielęgnacja

Szpinak warzywny (Spinacia oleracea) to roślina jednoroczna, która należy do rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae). Pochodzi z Azji, ale jest powszechnie uprawiany na całym świecie, choć w naturze nie występuje. W Polsce znany i uprawiany co najmniej od końca XVII wieku.

Jak wygląda szpinak warzywny

Szpinak warzywny jest rośliną dwupienną dorastającą do 30-50 cm wysokości. Jego liście, w zależności od odmiany są strzałowate, jajowate lub strzałkowato-jajowate, a dzięki tworzeniu nowych odmian rośliny mogą się znacząco od siebie różnić. Liście mogą mieć pokrój wzniesiony, co znacząco ułatwia zbiory warzyw. Łodyga zielona, czasem z dodatkiem czerwieni, początkowo znacząco skrócona, z czasem rozgałęzia się i wydłuża.

Szpinak warzywny, autor: Salim_Khandoker, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org

Na pędzie kwiatostanowym wyrastają zazwyczaj jednopłciowe, drobne kwiaty męskie, zebrane w kłosy i żeńskie, wyrastające pojedynczo w kącikach liści. Owocami szpinaku są jednonasienne orzeszki koloru szaro-żółtego. Korzeń szczawiu ma budowę palową i może dorastać do nawet 2 metrów długości, na głębokości ok. 20 cm pod ziemią zaczyna się rozgałęziać na odległość ok. 30 cm.

Uprawa szpinaku

Szpinak preferuje klimat chłodniejszy i jest odporny na niskie temperatury. Nasiona bez problemu kiełkują w temperaturze 3-4°C. Najszybciej rośnie na glebach żyznych, średnio ciężkich, szybko się nagrzewających, które mają obojętny odczyn. Ze względu na krótki okres wegetacji często uprawiany jako warzywo przedplonowe (dla pomidorów, ogórków, cukinii) lub warzywo poplonowe (po marchwi, grochu, fasoli, wczesnych ziemniakach i kapuście).

W uprawie współrzędnej warzyw szpinak sprawdza się wysiany obok kapusty, rzepy, selera, rzodkiewki, pora, pomidorów, truskawek, tymianku, mięty czy cząbru.

Szpinaku nie uprawia się w tym samym miejscu przez kolejne 3 sezony, ważne jest więc w jego uprawie stosowanie zasad płodozmianu.

Płodozmian warzyw

Szpinak najlepiej rośnie w miejscach nasłonecznionych, może to być ewentualnie lekki półcień. Sianie w cieniu powoduje szybkie wybijanie pędów kwiatostanowych, co sprawia, że szpinak przestaje się nadawać do spożycia.

Kiedy siać szpinak

Szpinak można wysiewać w różnych terminach:

• siany w marcu pod osłonami będzie na zbiór wiosenny
• siany na początku kwietnia w gruncie będzie na zbiór letni
• siany we wrześniu będzie zimował w gruncie na zbiór zimowy i wczesnowiosenny

Kiedy siać szpinak zimowy

Na rynku dostępnych jest kilka odmian szpinaku zimowego. Co nie oznacza jednak, że nie można ich wysiewać w innych terminach. Szpinak ozimy wysiany w sierpniu,  we wrześniu czy nawet w październiku będzie na bieżąco dostarczał świeżych listków. I tak np.:

• szpinak 'Zimowy olbrzym’ – można go siać wczesną wiosną, gdy tylko rozmarznie ziemia, ale na zbiory w zimie i wczesną wiosną wysiewa się go we wrześniu, ale jeśli październik jest ciepły, to również w październiku. Wówczas można go zrywać zimą, ale zbiory główne następują w kwietniu.
• szpinak 'Monnopa’– odmiana szpinaku idealna do uprawy zimowej (wysiew sierpień/wrzesień) , ale również wiosennej i letniej (wysiew od lutego do maja). Nadaje się do zamrażania.
• szpinak 'Matador’ – szpinak Matador to polska odmiana nadająca się do uprawy wiosennej (wysiew marzec/kwiecień) i ozimej (wysiew sierpień/wrzesień). Bardzo dobry do mrożenia.

Odmiany zimujące w gruncie należy okryć agrowłókniną.

Szpinak warzywny, autor: Peter Forster, CC BY-SA 2.0, commons.wikimedia.org

Jak siać szpinak

Nasiona szpinaku wysiewa się gęsto w rowkach głębokich na 2 cm w rzędach co 20 cm. W zależności od temperatury zaczyna kiełkować już po 2 tygodniach. Optymalna temperatura dla uprawy wynosi 15–18°C. Jest to roślina lubiąca chłód, a młode rośliny są odporne na temperatury spadające do nawet –7°C.

Kiedy zbierać szpinak

Warzywa uprawiane do bezpośredniego spożycia (tzw. baby leaf) są gotowe do zbiorów po ok. 30–40 dniach. Jeśli widzimy, że są wystarczająco duże, to je po prostu zrywamy i wykorzystujemy w kuchni.  Ale jeśli  chcemy je np. zamrozić powinny być zbierane po 40 do 60 dniach, muszą być wówczas naprawdę dorodne.

Jak zrywać szpinak

Liście szpinaku można pozyskiwać na 2 sposoby:

• wyrywając całe warzywa z korzeniami – ta metoda najlepiej sprawdza się w trakcie zbiorów wiosennych i letnich. Chodzi o to, żeby nie dopuścić do wypuszczenia przez rośliny pędów kwiatostanowych. Gdy bowiem pojawiają się kwiaty, liście stają się gorzkie i niejadalne.
• obrywając liście zewnętrzne – to doskonały sposób zbiorów jesiennych i zimowych. Pozwala to na przedłużenie plonowania, warzywo bowiem wciąż ma możliwość wypuszczania nowych liści. Opóźnia to również kwitnienie.

Szpinak warzywny – pęd kwiatostanowy, autor: Judgeflorok, Public Domain, commons.wikimedia.org

Pielęgnacja szpinaku

Szpinak nie wymaga szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych. Najważniejsze, by uprawę systematycznie odchwaszczać, bo nie lubi konkurencji zabierającej wodę i światło. Jeśli nie pada, albo uprawiany jest pod osłonami, to trzeba go podlewać. Lubi stale umiarkowanie wilgotne podłoże.

Szpinak ma krótki okres wegetacyjny i jeśli zasiany został na żyznym podłożu, to nie ma konieczności nawożenia uprawy. Jeśli ziemia jest słaba, można podlać go kilka razy wodą z dodatkiem biohumusu.

Szpinak jest wrażliwy na niedobory manganu

Właściwości szpinaku

Szpinak warzywny jest bardzo wartościową pod względem zawartości składników pokarmowych rośliną jadalną. Jest warzywem niskokalorycznym (23 kcal), które można wykorzystywać w dietach redukcyjnych. Zawiera białko, węglowodany i niewielką ilość tłuszczów roślinnych.

Jest bogactwem witamin: C, z grupy B, zawiera foliany, kwas foliowy, cholinę, witaminę A, E oraz K.

To również skarbnica makro- i mikroelementów: fosforu, magnezu, wapnia, sodu, potasu, żelaza, cynku, miedzi, selenu oraz manganu.

Takie bogactwo składników pokarmowych bardzo pozytywnie oddziałuje na organizm. Zawartość dużej ilości luteiny opóźnia starzenie się wzroku. Jedzenie szpinaku ma pozytywne oddziaływanie w profilaktyce przeciwnowotworowej.

Szpinak warzywny, autor: Алексей Тараканов), CC BY-SA 2.0, commons.wikimedia.org

Jak przechowywać szpinak

Szpinak w postaci zerwanych, świeżych liści nie powinien być zbyt długo przechowywany, a to dlatego, że traci swoje wartości odżywcze. Przechowywać należy go w lodówce i zjeść jak najszybciej. Szpinak warzywny można jednak mrozić, a mrożenie sprawi, że swoich właściwości nie traci.

Jak mrozić szpinak

W zależności od tego do czego chcemy szpinak wykorzystywać można go mrozić w różnych postaciach. Mogą to być całe liście, można je posiekać na desce, a można zblendować.

• szpinak mrożony w całości – liście należy umyć i dokładnie osuszyć (sprawdza się wirówka do sałaty a następnie papierowe ręczniki). Jeśli zależy nam na nieposklejanych liściach to należy je rozłożyć na desce, włożyć do zamrażarki, a gdy się zmrożą przesypać do woreczka i znów do zamrażarki (niczym nie przygniatać). Jeśli na wyglądzie nam nie zależy to wsypujemy do pojemnika lub woreczka strunowego, odsysamy powietrze i do zamrażarki.
• szpinak siekany – również umyty, dokładnie osuszony, następnie siekany do pożądanej wielkości cząstek, wkłada się do woreczka strunowego lub pojemnika, odsysa powietrze i do zamrażarki.
• szpinak zblendowany – również umyty, osuszony i wrzucony do blendera. Po zblendowaniu można go umieścić w pojemnikach na lód, a gdy zamarznie przełożyć do woreczka lub pojemnika i do zamrażarki.

Mrożony szpinak można wykorzystywać w kuchni przez około roku, nie traci przy tym żadnych swoich cennych właściwości.

Szpinak warzywny mrożony w kostkach, autor: 3268zauber, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org

Odmiany szpinaku

W sklepach dostępnych jest sporo odmian szpinaku. Te zimowe opisaliśmy wyżej. Różnią się między sobą barwą i wielkością liści, ich smakiem, tendencją lub jej brakiem do wybijania w pędy kwiatostanowe, przez co same liście stają się niesmaczne i gorzkie. Różnią się również terminami siewu i okresem zbiorów. Poniżej kilka najciekawszych odmian szpinaku:

• szpinak 'Greta’ F1 – wytwarza okazałe rozety ciemnozielonych, nieco pomarszczonych, mięsistych, grubych liści. Nasiona można wysiewać od wiosny do jesieni, bezproblemowo zimuje w gruncie.
• szpinak 'Uniwersal’ – jego liście są owalne. Do wysiewu wiosną, latem i jesienią
• szpinak 'Koda’ – o liściach owalnych, jasnozielonych, można go siać wiosną, latem i jesienią.

Fot. główna: Kayser Ahmad, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org