Warzywa liściowe, czy jak nazywają je inni warzywa liściaste to grupa warzyw, których przeznaczone do spożycia są przede wszystkim liście, choć jak np. w przypadku pietruszki naciowej również korzeń można wykorzystać w kuchni. Do grupy warzyw liściastych zaliczają się bardzo różne ich gatunki. Jak choćby rzeczona pietruszka naciowa, która należy do rodziny baldaszkowatych a już sałata do rodziny astrowatych. Grupa ta jak widać jest bardzo zróżnicowana, ale łączy je jedno – niezwykła popularność zarówno w przydomowych warzywnikach jak i na talerzach.
Warzywa liściaste – Warzywa liściowe w pigułce
- Warzywa liściaste są różnorodne, łatwe w uprawie, i popularne zarówno w warzywnikach, jak i na talerzach
- Wymagają one wilgotnego podłoża, ale większość nie potrzebuje specjalnego nawożenia
- Płodozmian jest kluczowy w ich uprawie, aby uniknąć chorób i szkodników
- Wśród popularnych warzyw liściastych znajdują się sałata, szpinak, szczaw, cykoria, oraz wiele innych, każde z nich mające swoje specyficzne wymagania uprawowe
- Warzywa te są cenne ze względu na zawartość witamin i minerałów, a ich uprawa jest możliwa nawet na balkonach czy parapecie
Warzywa liściowe – Warzywa liściaste
Warzywa liściowe czy też jak się je również nazywa warzywa liściaste to grupa warzyw, w której znajdują się rośliny z różnych rodzin, gatunków i odmian. Najczęściej są łatwe w uprawie i mało wymagające. Uprawia się je w warzywniku, ale również na balkonie czy tarasie, a często wystarczy tylko nasłoneczniony parapet. Wiele z nich ma krótki okres wegetacji, mogą więc być wykorzystane jako przedplon lub poplon.
Większości warzyw liściastych nie trzeba nawet nawozić (jeśli już to najlepiej nawóz naturalny), ale wszystkie one lubią mniej lub bardziej wilgotne podłoże i źle znoszą suszę. I ważne jest by uprawiając warzywa liściaste stosować płodozmian, bo ze względu na atakowanie ich przez te same szkodniki i choroby nie powinno się ich w kolejnych sezonach uprawiać w tym samym miejscu.
Czy warzywa liściaste są trudne w uprawie?
Nie, większość warzyw liściastych jest łatwa w uprawie i mało wymagająca. Można je uprawiać w warzywnikach, na balkonach, czy nawet na nasłonecznionym parapecie. Wymagają jednak wilgotnego podłoża i odpowiedniego płodozmianu, aby uniknąć ataków szkodników i chorób.
Sałata siewna
Sałata siewna (Lactuca sativa) to gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Jest to roślina jednoroczna, która została wyhodowana z sałaty kompasowej (Lactuca serriola), której liście zostały w wyniku tej hodowli pozbawione goryczy, a pędy kolców. I tak powstała niezwykle u nas popularna sałata w bardzo liczebnej grupie najróżniejszych sałat jak:
- sałata masłowa
- sałata rzymska
- sałata dębolistna – sałata dębowa
- sałata batawska – sałata batavia – sałata batawia
- sałata morska
- sałata zimowa – sałata zimująca
- sałata Lollo w odmianach: sałata lollo 'Bionda’ i sałata lollo 'Rossa’
- sałata liściowa
- sałata lodowa – sałata krucha
- sałata łodygowa / sałata szparagowa / sałata pędowa / sałata krakowska / głąbik krakowski
- sałata kompasowa
- sałata jadowita
Prawda, że imponująca ilość sałat? Generalnie mają podobne wymagania, a w samej uprawie są bardzo proste. Można je wysiewać wprost do gruntu, można uprawiać pod osłonami i w skrzyneczkach na balkonie. Sałatę uprawia się również z rozsady. Stanowisko dla sałaty powinno być nasłonecznione, a ziemia żyzna, najlepiej kompostowa o stałej, umiarkowanej wilgotności.
Szpinak
Szpinak warzywny (Spinacia oleracea) to jednoroczna roślina należąca do rodziny szarłatowatych. Szpinak można uprawiać od wczesnej wiosny do późnej jesieni, a w pojemnikach przez cały rok. Jest bogactwem witamin i minerałów, co bardzo ważne zwłaszcza wczesną wiosną, gdy świeżych, krajowych warzyw brakuje. Bardzo łatwy w uprawie i mało wymagający. Okres jego wegetacji jest bardzo krótki, bo są odmiany, które można zbierać już po 45 dniach (do 60), dlatego jest idealnym warzywem na przedplon lub warzywem na poplon. Można go wysiewać w międzyrzędziach, albo pod wyższymi warzywami, np. wśród pomidorów.
Wymaga systematycznego odchwaszczania, zwłaszcza przed zbiorami oraz podlewania jeśli nie pada. Gdy zapewnimy mu dość żyzną, lekką, kompostową ziemię to nie trzeba go już nawozić.
Oprócz typowego szpinaku warzywnego uprawiać można również:
- szpinak nowozelandzki czyli trętwian czterorożny
- szpinak chiński czyli szarłat siny
- szpinak wodny czyli wilec wodny (ze szpinakiem nie ma nic wspólnego poza potoczną nazwą)
- szpinak malabarski czyli wyćwiklin biały vel szpinak pnący
- szpinak 'Matador’ – szpinak Matador to jedna z najpopularniejszych odmian szpinaku warzywnego.
Szczaw
Szczaw (Rumex) należy do rodziny rdestowatych, do której zaliczyć można aż około 200 gatunków szczawiu, który w stanie dzikim można spotkać na niemal całym świecie, a zwłaszcza w klimacie umiarkowanym. Roślina ta ma niewielkie wymagania, wyrosnąć może w zasadzie wszędzie i traktowana jest jako roślina ruderalna. Kilka gatunków szczawiu to rośliny jadalne, niektóre uprawia się w warzywnikach, zbiera się też te rosnące dziko. Są wśród nich również zaliczane do roślin leczniczych jak np. szczaw kędzierzawy.
Uprawa szczawiu jest bardzo prosta. Można go siać w gruncie, w pojemnikach albo pod osłonami. Lubi stanowisko słoneczne, do lekkiego półcienia. Jest odporny na niskie temperatury. Ziemia powinna być lekka, przepuszczalna i żyzna o stałej, umiarkowanej wilgotności i bogata w żelazo.
Najpopularniejsze gatunki szczawiu:
- Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa)
- Szczaw tępolistny (Rumex obtusifolius)
- Szczaw koński / Kobylak / Szczaw kędzierzawy (Rumex crispus)
- Szczaw polny trujący (Rumex acetosella)
- Szczaw gajowy (Rumex sanguineus)
- Szczaw krwisty / Szczaw czerwony (Rumex sanguineus)
- Szczaw lancetowaty (Rumex hydrolapathum)
- Szczaw alpejski (Rumex alpinus)
- Szczaw omszony (Rumex confertus)
Cykoria
Cykoria (Cichorium) należy do rodziny astrowatych i rozróżnia się 8 jej gatunków. Jest to roślina, która szybko się przystosowuje do zmiennych warunków, dlatego dziko rosnącą można ją spotkać na niemal całym świecie. U nas dziko rośnie cykoria podróżnik i jest powszechnie występującym chwastem. Poza tym uprawia się u nas przede wszystkim cykorię endywię, ale nie tylko.
Cykoria jest u nas mało popularnym warzywem uprawowym, wolimy jednak kupować ją w sklepach, a szkoda, bo jej uprawa nie jest taka trudna, a sama roślina jest mało wymagająca.
Cykorię najlepiej jest uprawiać z rozsady, dlatego, że jest to warzywo ciepłolubne, dobrze więc rośnie pod osłonami, ale daje radę również w gruncie. Najlepiej cykorię uprawiać na stanowiskach nasłonecznionych, ale ostatecznie i w półcieniu. Podłoże powinno być żyzne, przepuszczalne o stałej, umiarkowanej wilgotności i obojętnych odczynia (pH 6-7). Ważne, żeby cykoria miała stale umiarkowanie wilgotne podłoże, źle na nią wpływa zarówno zbyt przesuszone jak i przelane.
Rodzaje cykorii do uprawy w warzywniku lub jako karma dla zwierząt:
- Cykoria endywia
- Cykoria radicchio – rodzaj cykorii sałatowej, odmiana cykorii podróżnik
- Cykoria liściowa / Cykoria liściasta
- Cykoria sałatowa – do rodzaju której zalicza się też: Cykoria sałatowa czerwona oraz Cykoria sałatowa żółta
- Cykoria korzeniowa – uprawiana u nas jako roślina pastewna lub ze względu na korzeń z którego produkuje się kawę zbożową, odmiana cykorii podróżnik
Rzeżucha
Roślina, którą uprawiamy by spożywać jej wartościowe listki albo wykorzystujemy jako wielkanocną ozdobę choć nazywamy ją rzeżuchą, to rzeżuchą nie jest.
Prawdziwa Rzeżucha (Cardamine) jest rośliną należącą do rodziny kapustowatych i spotkać ją można rosnącą na niemal całym świecie w lasach i na łąkach, tak gdzie panuje wilgoć. W Polsce spotkać można 9 jej gatunków. Nie je się jej, natomiast kilka gatunków uprawia się jako rośliny ozdobne.
Natomiast roślina, która u nas nazywana jest rzeżuchą to Pieprzyca siewna (Lepidium sativum) którą nazywamy: Rzeżucha, Rzeżucha ogrodowa lub Rzeżucha siewna. Rzeżuch ta należy do rodziny kapustowatych i jest rośliną jednoroczną. Bardzo prosta w uprawie. Wystarczy płytki pojemnik wypełnić ziemią, watą lub gazą, nalać wody by była wilgotna i obsypać nasionami. Warzywo to można również uprawiać w ogrodzie i na balkonie od wiosny do późnego lata. Gaza nie może być zanurzona w wodzie tylko stale mokra, więc trzeba pamiętać o zraszaniu. Gdy siewki wyrosną ścina się je i posypuje nimi kanapki, dodaje do surówek i sałatek.
Botwina
Botwina vel Botwinka to nic innego jak burak ćwikłowy (Beta vulgaris subsp. vulgaris), tyle że na wczesnym etapie jego rozwoju. Korzeń jest wówczas niewielki, najważniejsze są liście i łodygi. Choć liście te nazywa się też botwinką, to tak naprawdę botwinka to nazwa zupy, której głównym składnikiem są liście, łodygi i niewielkie korzenie buraka ćwikłowego.
By pozyskać botwiną najlepiej jest gęsto wysiać nasiona buraka ćwikłowego do żyznej, przepuszczalnej ziemi, po czym gdy pojawi się gęsty las liści zrobić przerywkę. Botwinę wykorzystać do botwinki, do zrobienia słoików na zimę lub do mrożenia, a rośliny, które pozostawimy na grządce w odległości jakichś 10 cm od siebie wyrosną nam na dorodne buraki ćwikłowe. Pamiętać należy o systematycznym podlewaniu uprawy.
Boćwina – Burak liściowy
Burak liściowy nazywany u nas Boćwina, ale również mylnie Botwina to grupa kultywarów Buraka zwyczajnego (Beta vulgaris). Uprawiany jest dla niezwykle smacznych i zdrowych liści i łodyg. U nas nie jest tak popularny jak typowa botwina z buraka ćwikłowego.
Boćwina czyli burak liściowy może być uprawiany zarówno od wczesnej wiosny, jak i na zbiór jesienny (wysiew w lipcu). Nasiona wysiewa się punktowo po 2-3 w dołkach głębokich na 2 cm umiejscowionych co 30 cm. Siewki pojawiają się po ok. 2 tygodniach. Warzywo nie jest wymagające i wyrośnie na niemal każdej glebie. Najgorzej rośnie na gliniastej i podmokłej. Można wycinać pojedyncze liście albo zaczekać, aż w rozecie będzie ich 6 do 8. Zarówno pędy jak i liście wykorzystuje się w kuchni. Młode można jeść na surowo, starsze się blanszuje, dodaje do zup, łodygo można przygotować tak samo jak szparagi a liście jak szpinak albo dodawać do jajecznicy.
Rukiew wodna
Rukiew wodna (Nasturtium officinale) to roślina należąca do rodziny warzyw kapustowatych. Czasem mylona z rukolą, ale choć ją nieco przypomina i wyglądem i smakiem (ma świeży, lekko goryczkowy i lekko ostry smak), to jest to inne warzywo. Niesie w sobie ogrom prozdrowotnych właściwości, żal więc że nie jest u nas tak popularna jak na to zasługuje.
Nie jest warzywem prostym w uprawie, bo ma bardzo duże wymagania wodne, stąd nazwa. Najlepiej rosłaby, gdyby wysiać ją nad brzegiem strumienia czy oczka wodnego. Woda powinna być bowiem nie tylko czysta, ale dobrze natleniona. Stanowisko dla rukwi powinno być dość zacienione z rozproszonym światłem. Do spożycia nadają się młode rośliny, te kwitnące stają się już bardzo gorzkie.
Rokietta siewna – Rukola
Rokietta siewna vel Rukola (Eruca vesicaria) jest rośliną jednoroczną należącą do rodziny kapustowatych. Ma specyficzny, gorzkawy smak i jest bardzo popularna w kuchni włoskiej. U nas wciąż zyskuje na popularności. Je się ją świeżą jako dodatek do sałatek, surówek, kanapek czy pizzy. Rokietta woli rosnąć w chłodzie niż upale, najlepiej więc udaje się siana wiosną i wczesną jesienią. Ziemia powinna być lekka, pulchna i żyzna, najlepiej próchnicza lub kompostowa o stałej, umiarkowanej wilgotności. Rukolę można uprawiać zarówno w ogrodzie jak i w pojemnikach na balkonie albo na parapecie. Warzywo to jest prawdziwą skarbnicą składników pokarmowych.
Mizuna
Mizuna (Brassica rapa japonica vel Brassica rapa niposinica) to odmiana sałaty japońskiej zwanej również japońskim szpinakiem musztardowym lub kapustą japońską. Jest to roślina jednoroczna zaliczana do rodziny kapustowatych. Bardzo łatwe w uprawie i szybko rosnące warzywo krótkiego dnia. Oznacza to, że najlepsze zbiory uzyskuje się siejąc Mizunę wiosną lub późnym latem. Warzywo odporne na przymrozki. Kapustę japońską można uprawiać w pojemnikach na balkonie lub w domu na parapecie.
Sałata japońska potrzebuje stale umiarkowanie wilgotnego, żyznego i próchniczego podłoża, ale to optimum. Tak naprawdę będzie rosnąć w każdym, byleby nie był to sam suchy piach albo stojąca w wodzie glina.
Rośnie bardzo szybko. Zbiera się liście zanim roślina zakwitnie. Liście kwitnącej nie nadają się już do jedzenia. Już po 40 dniach można zacząć je ścinać. Mają one wówczas delikatnie musztardowy smak. Z biegiem czasu smak staje się ostrzejszy. Idealna do sałatek, surówek, na kanapki czy do pizzy.
Pietruszka naciowa
Pietruszka naciowa to nic innego jak zwykła pietruszka, tyle że odmiany naciowe zostały tak zmodyfikowane, że całą moc roślina poświęca na wytworzenie jak największej ilości liści, a nie korzenia.
Uprawa pietruszki naciowej jest prosta. Wystarczy grządka albo doniczka i gęsto wysiewa się nasionka w rzędach co 30 cm. Ziemia powinna być żyzna, piaszczysto-gliniasta o umiarkowanej ale stałej wilgotności. Odmiany te są odporne nawet na spore mrozy, wystarczy je przykryć i można przez całą zimę cieszyć się świeżą, wartościową natką pietruszki. Można ją jeść świeżą, dodając do potraw albo dodawać do zup i sosów. Idealnie przechowuje się zamrożona, można ją również suszyć i traktować jako przyprawę.
Seler naciowy
Seler naciowy (Apium graveolens var. dulce) jest odmianą selera zwyczajnego i należy do rodziny selerowatych. Jest rośliną dwuletnią. I choć w zasadzie hitem są jego pędy, nie same liście, to również one mogą być bez problemu wykorzystane tak samo jak liście pietruszki. Można więc je siekać i dodawać do sałatek, wrzucać do zup czy sosów w trakcie gotowania jak i po jako świeżą zieleninę. Seler naciowy ma wiele więcej składników mineralnych i witamin niż seler korzeniowy. Ma niewiele kalorii i niski indeks glikemiczny.
Warzywo to potrzebuje ciepła i słońca, więc jeśli lato jest chłodne i wilgotne to zbiory będą marne. Najlepiej rośnie w żyznej, próchniczej ziemi, o odczynie 6-7 pH. Nie może być sadzony w miejscu świeżo wapnowanym i najlepiej w drugim roku po oborniku. Sadzi się go z rozsady, którą tworzy się już w styczniu, najpóźniej na początku lutego. Musimy zapewnić temperaturę około 20°C. Nasiona wykiełkują po ok. 2-3 tygodniach. Gdy siewki mają już po 2 liście właściwe, należy je przepikować do inspektu. Do gruntu seler naciowy powinien trafić po 15 maja. Ponieważ warzywo ma duże wymagania, należy je systematycznie nawozić i podlewać.
Jeśli chcemy pozbyć się goryczki, należy ograniczyć roślinie dostęp światła, zabieg ten nazywa się bieleniem. Należ wówczas ogonki liściowe owinąć czarną folią ogrodniczą lub papierem i tak pozostawić je na 2-3 tygodnie.
Roszponka warzywna – Roszpunka warzywna
Roszpunka warzywna vel Roszponka warzywna (Valerianella locusta) jest to roślina należąca do rodziny kozłkowatych. Popularne warzywo, którego bardzo smaczne liście mają delikatny, orzechowy posmak. Można ją uprawiać w ogrodzie, ale również w pojemnikach na balkonie czy na parapecie.
Roszponka warzywna nie ma szczególnych wymagań, doskonale potrafi wykorzystać to co zostało w ziemi po zebraniu plonów. Wysiać ją bowiem można od lipca do końca sierpnia (na zbiór jesienny), we wrześniu (na zbiór zimowy i wczesnowiosenny), ale również jako przedplon na przełomie marca i kwietnia (na zbiór późnowiosenny). Pierwsze rośliny są gotowe do zbiorów już po ok. 8 tygodniach, a jeśli zima jest łagodna, można korzystać z jej dobrodziejstw całą zimę, wystarczy uprawę okryć agrowłókniną.
Jarmuż
Jarmuż (Brassica oleracea) jest rośliną dwuletnią należącą do rodziny kapustowatych, a dokładnie jest odmianą botaniczną kapusty warzywnej. To warzywo jest prawdziwym skarbem, jest bo wytrzymuje niskie temperatury i przez całą zimę ta bomba witaminowa może gościć na naszych talerzach. A uprawa jarmużu jest bardzo prosta, wystarczy wysiać nasiona wiosną (siać można do sierpnia, a rozsadę mającą 3-4 liście można w gruncie sadzić nawet w II połowie września) i dbać by ziemia zanadto nie wysychała. A jarmuż rośnie w zasadzie w każdej glebie.
Warzywa liściowe – Warzywa liściaste – Podsumowanie
Artykuł przedstawia warzywa liściaste jako grupę roślin łatwych w uprawie, które są popularnym składnikiem diety ze względu na ich wartości odżywcze. Warzywa te, obejmujące m.in. sałatę, szpinak, szczaw, cykorię, i wiele innych, wymagają wilgotnego podłoża i są odporne na różne warunki klimatyczne. Płodozmian jest istotnym elementem ich uprawy, aby zapobiec problemom z chorobami i szkodnikami. Artykuł podkreśla, że uprawa tych warzyw jest możliwa nawet w ograniczonych przestrzeniach, takich jak balkony czy parapety, co sprawia, że są dostępne dla szerokiego grona odbiorców.
Bibliografia:
- E. Rekowska, Działkowiec, Warzywa liściowe wiosną, 04/2005, s.28-30
- E. Kunicki, E. Capecka, Działkowiec, Warzywa liściowe przez cały rok, 06/1998, s.34
- E. Sikora, Działkowiec, Warzywa Liściowe, 03/2017, s.50-51
- J. Przybył, Ogrody, Ogródki, Zieleńce, Krucha świeżość liści, 05/2007
Fot. główna: depositphotos.com
