Poplon to nic innego jak rośliny uprawiane pomiędzy plonami głównymi. Ich prawidłowe zaplanowanie pozwala wytworzyć dużą ilość suchej masy, z której powstaje próchnica oraz spory zasób składników odżywczych, które zasilają podłoże pod przyszłe uprawy. Warto wiedzieć co na poplon, bo dzięki uprawie poplonów w optymalnych warunkach pogodowych, możliwe jest poprawienie właściwości gleby – szczególnie w przypadku prowadzenia uproszczonych płodozmianów.
Zalety stosowania poplonu
Korzyści uprawy roślin poplonowych są nieocenione, bowiem dzięki nim możliwe jest przede wszystkim:
- uzupełnienie substancji organicznej w ziemi;
- poprawa struktury gleby – poplony chronią podłoże przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych, przez co gleba łatwo odbudowuje swoją strukturę;
- redukcja erozji wodną – szczególnie w okresach wiosennych roztopów i jesiennych ulew, a w uprawach na stokach, gleba zachowuje z ich pomocą więcej wody;
- wykorzystanie ich do mulczowania poprawia bilans wodny gleby;
- pozyskanie i zatrzymanie azotu i innych składników w glebie w okresie lata i jesieni, co skutecznie ogranicza wypłukanie ich do wód gruntowych;
- wsparcie w wiązaniu azotu z powietrza (przede wszystkim uprawa roślin bobowatych);
- zwalczanie patogenów chorobowych, gdyż przyspieszają rozkład resztek pożniwnych i słomy zbóż;
- lepsze wykorzystanie nawozów.
Mądre wykorzystanie poplonu, w tym dopasowanie go do warunków pogodowych i potrzeb uprawnych plonów właściwych pozwala uzyskać naprawdę wymierne rezultaty.
Poplon ozimy
Poplon ozimy to coraz częściej wykorzystywane rozwiązanie, z racji na popularność uproszczenia upraw i specjalizację produkcji, gdzie odchodzi się od poprawnego zmianowania. Poplon pozwala przerwać monotonię monokultur i chroni powierzchnię gleby w okresach, w których nie są prowadzone uprawy. Na poplon ozimy wykorzystywane są rośliny, które w znacznej większości obumierają jeszcze przed zimą, pozostawiając na podłożu warstwę ochronną mulczu. Niektóre z nich jak żyto ozime, wyka kosmata czy pszenżyto ozime są w stanie przetrwać zimę, zapewniając glebie ochronę przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi.
Rośliny wykorzystane w poplonie ozimym powinny mieć przede wszystkim niskie wymagania pokarmowe, co pozwala ograniczyć konieczność ich dodatkowego nawożenia. Ich wzrost powinien być przy tym stosunkowo szybki, aby możliwe było uzyskanie odpowiedniej ilości biomasy jeszcze przed zimą. Termin wysiewu poplony ozimego przypadać powinien najpóźniej na koniec września.
W zależności od gleby, poplon ozimy może obejmować odmienne rośliny. Na glebach lekkich i średnich sprawdzi się żyto ozime i wyka ozima, na podłożach żyznych z kolei – rzepak i rzepik ozimy. Na wiosnę gatunki te dobrze jest skosić i rozdrobnić przed przeoraniem podłoża. Wybierając gatunek dla poplonu ozimego, należy kierować się także pokrewieństwem botanicznym roślin uprawianych z poplonami – to pomoże wykluczyć potencjalne zagrożenie chorobami.
Poplon ścierniskowy
Poplon ścierniskowy uprawiany jest po roślinach ozimych jak rzepak czy jęczmień, ale i po odmianach jarych bądź wcześnie schodzących z pola. Najczęściej stosowane są w nich rośliny jednoroczne, oferujące krótkookresową uprawę. Zasiew obejmuje jeden gatunek lub mieszankę kilku roślin i wykonuje się go pomiędzy dwoma plonami głównymi. W zależności od upraw, poplon ścierniskowy może być ważnym punktem do zrealizowania w gospodarstwach – mogą być one bowiem cennym źródłem paszy.
Co więcej celem tych upraw jest zwiększenie żyzności gleby, która zyskuje większy zasób składników odżywczych poprzez odtworzenie zasobów próchnicy. Przeorany poplon ścierniskowy stanowi wtórne źródło składników pokarmowych, zwiększa pojemność wodną gleby i zapewnia jej ochronę przed wysychaniem. Niektóre z roślin wysiewanych w poplonie ścierniskowym ograniczają występowanie chorób i szkodników roślin uprawnych, a przy tym mogą ograniczać zachwaszczenie.
Międzyplon ścierniskowy może obejmować wiele grup roślin, które dobierane są ze względu na termin siewu:
- do 25 lipca w siewie wczesnym będą to: łubin żółty, łubin wąskolistny, bobik, groch siewny i pastewny, wyka jara i seradela; strączkowe na zielonkę, słonecznik, kapusta pastewna;
- do 5 sierpnia w siewie średnio późnym: rzepak ozimy lub jary, rzepik, rzodkiew oleista, gorczyca biała;
- do 15 sierpnia w siewie późnym: rzodkiew oleista, gorczyca biała, facelia.
W praktyce dostępnych jest wiele mieszanek, które należy dobierać pod kątem rodzaju gleby.
Różnorodność roślin idealnych w uprawie na poplon
Rośliny przeznaczone na poplon oferują naprawdę obszerną różnorodność gatunkową, dlatego każdy może z powodzeniem wybrać najbardziej dopasowane do swoich potrzeb rozwiązanie. Uprawa specyficznych, starannie dobranych gatunków może znacznie wpływać na kondycję gleby i jakość upraw. W zależności od rodzaju gleby na podłoża słabsze zaleca się wysiew poplonu np. łubinu żółtego, seradeli i facelii, z kolei w przypadku gleb lepszych – grochu, łubinu wąskolistnego, gorczycy białej czy facelii.
- Facelia na poplon
Facelia (Phacelia Juss.) błękitna należy do najpopularniejszych roślin wybieranych na poplon. Doskonale radzi sobie na każdym podłożu, a zalecana jest szczególnie przy częstym płodozmianie rzepaku ozimego. Roślina ta dobrze rozkłada się w podłożu, a dzięki wiązkowemu systemowi korzeniowemu, doskonale spulchnia wierzchnią warstwę gleby. Wysiana wcześnie 15-20 sierpnia nie wymaga zbytniej ilości wody, a na jesień skutecznie niweluje chwasty, a zimą chroni glebę przed parowaniem wody. Facelia na poplon wysiewana powinna być w ilości 10-15kg/ha.
- Gorczyca na poplon
Gorczyca biała podobnie jak poprzedniczka jest bardzo popularnym poplonem. Jest niezwykle odporna na niekorzystne warunki środowiskowe, ma niskie wymagania wodne, rośnie szybko i może być wysiewana dosyć późno. Wysiewana jako poplon poprawia warunki fitosanitarne gleby, ograniczając liczebność czynników chorobotwórczych i szkodników, stymuluje także rozwój pożytecznej mikroflory i mikrofauny glebowej.
Nie jest dobrym wyborem na polach z kiłą kapustnych lub z dużą ilością rzepaku w płodozmianie, gdyż przynależy do tej samej rodziny. Nie powinna być także uprawiana z roślinami bobowatymi, gdyż niekorzystnie wpływa na ich brodawkowanie. Pozostawiona do mulczowania nie okrywa gleby zimą i na przedwiośniu, a wysiana zbyt wcześnie może wytworzyć dużo słomy, utrudniając przygotowanie uprawy pod zasiew roślin jarych. Najlepiej wysiewać ją zatem w okresie 15-30 sierpnia w ilości 15-20 kg/ha.
- Gryka na poplon
Gryka należy do roślin szybko wzrastających i świetnie zacieniających glebę, dlatego świetnie sprawdza się jako „neutralizator” chwastów. Jej korzenie wydzielają przy tym substancje rozkładające związki wapnia i fosforu, a jej uprawa wyraźnie poprawia strukturę gleby, pozostawiając ją luźną. Jest to roślina wrażliwa na niskie temperatury – nie służą jej jednak przymrozki, a jej nasiona kiełkują przy 7-8 °C – idealną temperatura dla jej wzrostu jest od 15 do 22 °C. Gryka nie jest zalecana do uprawy na glebach ciężkich i zasobnych w wapń.
Ponieważ szybko zakwita i wydaje nasiona, powinna być niszczona do 10 dnia po rozpoczęciu kwitnienia. Jest ona doskonałym komponentem mieszanek poplonowych w uprawach z dużym udziałem zbóż ozimych i jarych. Jako poplon na paszę warto wysiewać ją końcem lipca w ilości 50-75 kg/ha.
- Łubin na poplon
Łubin wąskolistny i żółty to odmiany, które wzrastają szybko (szczególnie ten pierwszy), dlatego z powodzeniem, w krótkim czasie pozwalają wytworzyć dużą ilość zielonej masy. Rośliny te nie mają zbyt dużych wymagań glebowych, dlatego można wysiewać je w dowolnym podłożu, które wzbogacą w składniki odżywcze, organiczne i mineralne. Ich zastosowanie wyraźnie poprawia kolejne plony zbóż. Stosowane na działkach mogą je w danym okresie upiększyć, a rośliny rosnące po nich w kolejnym sezonie zyskują lepsze warunki do wzrostu. Wysiew łubinu warto zaplanować na lipiec lub po zbiorze ozimym, jednak i siew w sierpniu daje zadowalające efekty. Łubiny na poplony najlepiej wysiewać, w ilości 160-180 kg/ha.
- Słonecznik na poplon
Słonecznik podobnie jak poprzednie odmiany poplonów nie wymaga zbyt wiele. Jest doskonały do uprawy w każdym rejonie naszego kraju, gdyż z powodzeniem znosi susze. Bardzo dobrze rośnie na glebach lekkich i średnio żyznych, niemniej słabo toleruje niskie temperatury. Korzeń palowy słonecznika sięga nawet dwóch metrów, zakwaszając podłoże i uruchamiając z niego fosfor. Przed wysiewam słoneczników warto wykonać podorywkę lub płytką orkę, doprawić podłoże wałem lub broną, bądź zagregatować zabiegi. Wysiew słonecznika nie powinien być zbyt gęsty – najlepiej wykonać go w rzędach w rozstawie 20-25 cm, w ilości 30-40 kg/ha.
- Żyto na poplon
Żyto ozime to roślina oferująca szybkie krzewienie i spore ilości biomasy, tworząc tym samym doskonałą ochronę gleby przed erozją. Jego wykorzystanie hamuje kiełkowanie i rozwój chwastów dwuliściennych, ograniczając ich obecność w podłożu. Jest doskonałym wsparciem dla struktury gruzełkowej podłoża, obniża gęstość nasypową gleby i sprzyja powstawaniu kapilar. Może być uprawiane w mieszankach dwuskładnikowych na poplon ozimy (najczęściej łączony z wyką ozimą). Dobrze jest wysiewać je pod rośliny jare dwuliścienne, ale nie sprawdza się pod płodozmian z dużym udziałem zbóż. Wcześnie wysiewane żyto stosujemy w ilości 40 kg/ha.
- Wyka na poplon
Wyka to roślina doskonale wzbogacająca glebę w azot, dlatego z powodzeniem nadaje się do mieszanek poplonowych. Wysiewana jesienią początkowo stosunkowo powoli się rozwija, jednak zapewnia glebie ochronę przed erozją i ogranicza kiełkowanie nasion chwastów. Doskonale wzrasta na każdym podłożu. Stosowanie wyki w poplonie użyźnia podłoże – dobrze stosować ją także przed założeniem trawnika.
Najlepiej wysiewać ją do 15 sierpnia, gdyż wówczas możliwe będzie wykorzystanie jej jako ekologicznego nawozu. Dobrze jest także wysiewać ją z innymi roślinami, na których będzie mogła się wesprzeć. Co ważne, to to, że jest ona nieocenionym wsparciem pożytecznych owadów, w tym pszczół miododajnych, przy okazji zwiększając bioróżnorodność. Wysiew wyniki najlepiej przeprowadzić w ilości 40–60 kg/ha w połączeniu np. z 70–80 kg/ha późnej odmiany żyta.
- Rzepak na poplon
Rzepak ozimy to odmiana o najdłuższym okresie wegetacji, który łącznie wynosi prawie rok. Jest to odmiana polecana do siewu jako poplon na glebach żyznych i wilgotnych, gdyż jest rośliną mogącą przesuszać podłoże. Jego pozostałości bogate w potas, doskonale wzbogacają ziemię pod uprawę zbóż w latach kolejnych, przywracając substancje pokarmowe i mikroelementy do warstwy ornej. Stosowany jako poplon może być wysiewany później, ale tak, aby zdołał on uzyskać optymalny przyrost biomasy przed nastaniem mrozów. Dobrze przeorać go jeszcze jesienią. Nie należy go wysiewać w pobliżu gorczycy białej czy rzodkwi oleistej, gdyż należą do tej samej grupy botanicznej. W optymalnych warunkach wystarczy 3 do 3,5 kg nasion rzepaku na 1 ha.
- Owies na poplon
Owies to jedno ze zbóż jarych, które wysiewamy najwcześniej, gdyż pozwala mu to maksymalnie wykorzystać nawożenie i opady atmosferyczne. Stanowi bardzo dobry międzyplon dla innych zbóż. Korzystne działanie owsa w uprawie wynika z jego odporności na choroby grzybowe, mniejszą podatność na zachwaszczenie i małą wrażliwości na dobór przedplonów. Jego uprawa nie męczy gleby (jest elementem antyzmęczeniowym), a dodatkowo warto wysiewać go jako uprawa rozdzielająca inne następujące po sobie rośliny zbożowe. Owies oczyszcza przy tym glebę ze szkodliwych mikroorganizmów, stał się również cennym elementem zmianowania. Najlepiej wysiewać go w ilości od 170 do 220 kg/ha.
- Saradela na poplon
Saradela to niezwykle popularna roślina wykorzystywana jako poplon. Nie przeszkadzają jej trudne warunki atmosferyczne, ani kiepska gleba, gdyż z powodzeniem pobiera wilgoć z rosy, a nawet mgieł. Bardzo dobrze radzi sobie uprawiana na glebach lekkich. Jest wspaniałym źródłem zielonki, którą można kosić lub wypasać na niej zwierzęta. Mulcz z saradeli doskonale nawozi ziemię także pod warzywa. W czystym siewie saradeli zużywa się 60 kg nasion na ha.
- Groch na poplon
Groch to nieocenione wsparcie gleby dzięki jego walorom wpływającym na jej stan fitosanitarny (doskonale chroni przed chorobami przenoszonymi poprzez podłoże). Ma dosyć silny system korzeniowy, czyniąc warstwę orną gleby rozluźnioną, a to pozwala roślinom uprawianym kolejno na lepsze ukorzenienie się. Resztki pożniwne grochu wzbogacają glebę w azot oraz substancję organiczną. Roślina ta wymaga sporych ilości wody – szczególnie w okresie pęcznienia i kiełkowania. Uprawiana na zielony nawóz może być łączona w mieszankach z innymi roślinami. Przed wysiew grochu dobrze jest wykonać orkę na głębokości 15 cm. Groch siewny pastewny (peluszka) wysiewamy w ilości 140-160 kg/ha.
- Rzodkiew oleista na poplon
Rzodkiew oleista to poplon, który wymaga żyznej gleby, aby mogła wzejść i spełnić swoją rolę. Można łączyć ją z innymi nasionami, jak również dobrze sprawdza się do mulczowania. Jej długi, palowy korzeń sięga nawet 1,5 m dzięki czemu wspaniale spulchnia i napowietrza glebę, a po przeoraniu pozwala zyskać sporo materii organicznej. Ponieważ świetnie wykorzystuje składniki pokarmowe oraz wodę, bardzo dobrze chroni podłoże przed erozją, utratą azotu i innych pierwiastków. Świetne zabezpiecza podłoże przed występowaniem chwastów.
Jako mulcz najlepiej sprawdza się pod rośliny jare. Wśród jej odmian, znaleźć można również takie, które ograniczają rozwój mątwika burakowego. Nie należy uprawiać jej z rzepakiem, gdyż łączą je szkodliwe patogeny. W gospodarstwach posiadających bydło, doskonale sprawdza się jako pasza. Norma wysiewu rzodkwi oleistej w międzyplonie wynosi 25–30 kg na 1 ha.
- Bobik na poplon
Bobik należy do roślin odpornych na niskie i wysokie temperatury, jak również na zbyt dużą wilgotność. Ceni przy tym żyzne gleby, nie znosi suszy i kiepsko rośnie na podłożu kwaśnym. Jest rośliną doskonałą na nawóz zielony, jest źródłem substancji organicznej, dostarczając glebie próchnicy i składników mineralnych – głownie azotu, czego efektem jest solidne zasilenie podłoża (lepsze niż w przypadku stosowania np. obornika). Roślina ta wymaga dosyć wczesnego i głębokiego siewu (8-10 cm), a jej nasiona kiełkują do 4 tygodni. Najlepiej wysiać go do 10 sierpnia lub na wiosnę od 15 marca do 25 kwietnia. W zależności od odmiany, wysiew bobiku wynosić powinien 220-260 kg/ha dla odmian tradycyjnych i 240-300 kg/ha dla samokończących.
Jaki poplon na chwasty?
Jak się okazuje, rewelacyjnym, a przy tym w pełni naturalnym sposobem na zwalczanie chwastów jest wykorzystanie poplonów i powstałych dzięki nim nawozów zielonych. Znaczna większość poplonów pomaga zwalczać chwasty dzięki dużej masie zielonej, którą pokrywają szczelnie glebę, skutecznie uniemożliwiając chwastom kiełkowanie. Szczególnie cenione w tym zakresie są poplony takie jak lucerna, koniczyna, gorczyca oraz rzodkiew oleista (pozwalają zmniejszyć liczebność chwastów nawet 3-4 krotnie!) czy rzepak. Chwasty tłumione są również przez zboża – żyto i owies, gdyż ich rozgałęziony system korzeniowy uniemożliwia chwastom wybicie się.
Mieszanki na poplon
Jak już wspomniano przy niektórych odmianach roślin na poplon, wiele z nich pozwala uzyskać lepsze efekty poprzez ich mieszanie. Mieszanki na poplon obejmujące rośliny o podobnych wymaganiach glebowych i wodnych pozwala wydobyć maksymalny potencjał z uprawy poplonów. Dla przykładu doskonałym połączeniem będzie mieszanka poplonowa strączkowo-zbożowa obejmująca rośliny takie jak peluszka, groch czy bobik praz ziarna zbóż. Nieoceniona może być również mieszanka łącząca gorczycę, wykę i rzodkiew oleistą.
Fot główna: Nicholas A. Tonelli/flickr.com
