Jak wygląda batat
Rosnąc w tropikach batat jest byliną, natomiast u nas, ze względu na klimat jest rośliną jednoroczną. Ze względu na ciekawy pokrój jest u nas uprawiany przed wszystkim jako roślina ozdobna, ale coraz częściej również ze względu na swoje jadalne bulwy. Tu jednak należy zaznaczyć, że bulwy typowo ozdobnych odmian są niezbyt smaczne, natomiast w tropikalnej kuchni królują ich pędy i liście, choć u nas rzadko. Dlatego w zależności od tego czy słodki ziemniak ma u nas gościć na talerzu czy ma zdobić ogród, trzeba wybrać odpowiednią odmianę.
Łodyga wilca ziemniaczanego osiągać może do 5 m długości, dlatego odmiany ozdobne można traktować jako rośliny płożące, okrywowe lub uprawiać w wiszących donicach. Łodyga jest mięsista i mocno się rozgałęzia, samoistnie ukorzeniając się na węzłach. Częścią podziemną są jadalne bulwy (smak w zależności od odmiany) o białym, żółtym, pomarańczowym, różowym, fioletowym lub czerwonym kolorze miąższu. Pojedyncza bulwa może warzyć nawet do 3 kg.
Liście wilców ziemniaczanych osiągają długość od 4 do 15 cm, natomiast szerokość od 3 do 11 cm. Mają sercowato-strzałkowy do jajowatych kształt, są głęboko powcinane i do łodyg przytwierdzone ogonkami. Wilec ziemniaczany w odmianach ozdobnych ma nie tylko ozdobne liście, ale również bardzo ładnie kwitnie. W kątach liści wyrastają duże, lejkowate (długość korony 3-7 cm), zebrane po 3-4 sztuki kwiaty. Zewnętrze kwitu jest jasnoniebieskie lub fioletowe, wnętrze także, ale sporo ciemniejsze.
Uprawa batatów w warzywniku
Bataty, choć to roślina tropikalna, w naszym klimacie dają sobie radę, oczywiście tylko jako roślina jednoroczna. I choć może bulwa nie osiągnie 3 kg, to plony są naprawdę zadowalające. Wystarczy zapewnić roślinom optymalne warunki, czyli: żyzną, najlepiej kompostową ziemię, która będzie przepuszczalna i będzie miała odczyn lekko kwaśny do obojętnego.
Sadzenie i rozmnażanie słodkich ziemniaków w gruncie
Najpopularniejszą metodą rozmnażania batatów jest wcześniejsze przygotowanie sadzonek pędowych. W marcu bulwy wilca ziemniaczanego umieszcza się w pojemnikach z wilgotnym podłożem w ciepłym miejscu. Po kilku tygodniach pojawiają się pędy, które odrywa się i ukorzenia w wodzie lub bezpośrednio w ziemi. Ważne, by miały wówczas około 20–30 cm długości, Sadzonki wysadza się do gruntu po 15 maja, gdy minie ryzyko przymrozków. Najlżejszy bowiem przymrozek sprawi, że liście się zważą. Optymalny rozstaw bulw to 90×30 cm.
Uprawa batatów w donicach
Wilec ziemniaczany można z powodzeniem uprawiać w donicach na balkonach czy tarasach. Wybierając tę metodę, należy zapewnić roślinom odpowiednio duże pojemniki o pojemności co najmniej 10 litrów. Donice powinny być ustawione w ciepłym, nasłonecznionym miejscu. Podłoże powinno być żyzne i przepuszczalne, w dnie donicy otwór a na spodzie co najmniej kilkucentymetrowa warstwa drenażowa z kamyczków, żwiru albo keramzytu.
W uprawie doniczkowej bataty wymagają regularnego podlewania i zasilania (może to być biohumus). Z wodą nie można jednak przesadzać, gdyż u przelanych roślin bardzo szybko dochodzi do gnicia bulw.
Pielęgnacja batatów
Słodkie ziemniaki, zwłaszcza te rosnące w donicach, wymagają przede wszystkim regularnego podlewania. Ale i te posadzone w gruncie muszą być podlewane, gdy zbyt długo nie pada. Ważne, by nie przelewać słodkich ziemniaków, bo szybko zaczynają im gnić korzenie. Warto również stosować nawozy organiczne, takie jak kompost czy biohumus, najlepiej co 2–3 tygodnie w czasie trwania wegetacji.
Przycinanie batatów
Przycinanie wilców ziemniaczanych nie jest konieczne, jednak w przypadku uprawy w donicach lub ograniczonej przestrzeni można skracać pędy, aby kontrolować wzrost rośliny. Przycinanie młodych pędów sprzyja również silniejszemu rozkrzewianiu się rośliny.
Zbiór i przechowywanie słodkich ziemniaków
Słodki ziemniak nie przetrwa nawet najlżejszych przymrozków. Bulwy zbiera się jesienią (wrzesień/październik), przed pierwszymi przymrozkami, gdy liście zaczynają żółknąć. Ma to miejsce po około 100-120 dniach od posadzenia. Wykopujemy je bardzo delikatnie, bo jeśli zostaną uszkodzone, dużo gorzej i krócej nadają się do przechowywania. Po wykopaniu należy je delikatnie oczyścić i osuszyć i zostawić na dni w ciepłym i przewiewnym miejscu. Następnie należy je przenieść do suchego i ciemnego pomieszczenia, a tam trzymać w pojemniku wypełnionym suchym piaskiem, w temperaturze około 4°C.
Właściwości odżywcze słodkich ziemniaków
Słodkie ziemniaki są bogatym źródłem węglowodanów, błonnika, witamin (A, C, E, K oraz z grupy B) oraz minerałów takich jak potas, magnez, fosfor i żelazo. Zawierają również antyoksydanty, w tym beta-karoten, który nadaje pomarańczowym odmianom charakterystyczny kolor. Dzięki niskiemu indeksowi glikemicznemu są polecane dla osób z cukrzycą.
Zastosowanie batatów
U nas bataty wykorzystywane są przede wszystkim w kuchni, a ich popularność systematycznie rośnie. Tak samo jak nasze tradycyjne ziemniaki można je gotować, smażyć, grillować i piec. Podaje się je ugotowane z wody, można robić z nich frytki albo puree. Stanowią doskonałą bazę dla zapiekanek, zup a nawet deserów. U nas rzadko się to praktykuje, ale wiele odmian ma jadalne pędy i liście.
Ale, jak już wspomniałam, nie tylko w kuchni są popularne. Jako roślina jednoroczna pięknie prezentuje się w ogrodzie lub zwisając z donic, a to dzięki ozdobnym liściom i kwiatom.
Wykorzystywane są również w przetwórstwie, są bulwy bowiem cennym źródłem skrobi oraz syropu maltozowego. Wykorzystuje się je również w produkcji alkoholi. Pędy i liście są cenną paszą dla zwierząt. W medycynie naturalnej niektórych rejonów świata liście wykorzystuje się do przygotowywania naparów, które wspomagają leczenie cukrzycy typu 2 oraz do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych.
Odmiany batatów
Istnieje około 400 odmian batatów, różniących się kolorem skórki i miąższu, smakiem oraz wartościami odżywczymi. Są takie, które uprawia się jako rośliny ozdobne, inne zaś dla jadalnych bulw. Są również odmiany trujące, które jednak po odpowiedniej obróbce stają się jadalne.
Odmiany jadalne słodkich ziemniaków
- ’Beauregard’ – jedna z najpopularniejszych odmian o pomarańczowym miąższu i gładkiej skórce, bulwy mają słodki smak, a odmiana jest odporna na choroby;
- ’Covington’ – odmiana o czerwono-brązowej skórce i pomarańczowym miąższ, bulwy mają słodki smak, cechuje ją wysoka jakość plonów;
- ’Okinawan’ – odmiana o kremowej skórce i fioletowym miąższu, bogata w antocyjany, bulwy mają delikatny, słodki smak, pochodzi z Japonii;
- ’Murasaki’ – charakteryzuje się ciemnofioletową skórką i białym miąższem, bulwy mają ciekawy słodko-orzechowy smak, odmiana oporna na choroby.
Odmiany ozdobne batatów
- ’Blackie’ – ma piękne, klapowate liście o intensywnie purpurowo-czarnej barwie, tworzy długie, płożące pędy, idealne do uprawy w wiszących koszach lub jako roślina okrywowa;
- ’Margarita’ (znana również jako 'Marguerite’) – ma sercowate, jasnozielone liście o limonkowym odcieniu, świetnie sprawdza się posadzona w pojemnikach, tworząc kaskady liści, może również rosnąć jako roślina okrywowa w ogrodach, odmiana szybko rosnąca, a odpowiednio przycinana będzie tworzyła zwarte kobierce;
- ’Tricolor’ – odmiana ta wyróżnia się liśćmi w odcieniach zieleni, bieli i różu, tworzącymi efektowną, wielobarwną mozaikę, idealna do pojemników i wiszących koszy, gdzie jej pędy mogą swobodnie zwisać, prezentując pełnię kolorów, jej pędy osiągają około 1 m długości, idealnie nadają się do przycinania i formowania.
Ciekawostki z życia batatów
- Są jedną z najstarszych roślin uprawnych na świecie; ich historia sięga ponad 5000 lat.
- W niektórych krajach, takich jak Japonia czy Filipiny, spożywa się również liście i pędy słodkich ziemniaków, które są bogate w witaminy i minerały.
- W Polsce wilec ziemniaczany można uprawiać nie tylko w gruncie, ale także w pojemnikach na balkonach czy tarasach, co czyni go dostępnym dla osób nieposiadających ogrodu.
- Odmiany batatów różnią się wizualnie kolorem skórki i miąższu. I ten kolor ma znaczenie bowiem:
Odmiana pomarańczowa słodkich ziemniaków zawiera dużą ilość beta-karotenu, co nadaje jej intensywny pomarańczowy kolor.
Odmiana fioletowa słodkich ziemniaków jest bogata w antocyjany, silne przeciwutleniacze o właściwościach prozdrowotnych.
Odmiana biała słodkich ziemniaków ma delikatniejszy smak i niższą zawartość cukrów w porównaniu z odmianami ciemniejszymi.
- Generalnie istnieją dwie główne odmiany batatów: słodka i gorzka. Odmiana jest przysmakiem nie tylko ludzi, dlatego uprawy padają często ofiarą szkodników i dzikich zwierząt. Natomiast odmiana gorzka jest trująca, więc żadna z niej atrakcja dla szkodników. Jednak ludzie potrafią poddać ją takiej obróbce, że staje się jadalna. Wystarczy obrać bulwę ze skóry, w której jest najwięcej toksyn, a następnie wystawić na tacy na działanie promieni słonecznych. Słońce sprawia, że toksyny z pozostałej części bulwy ulatują.
Bibliografia:
- A. Stępowska Batat – słodki ziemniak, Działkowiec nr 06, 2006 r., s. 51-52
- B. Sawicka Cudowny batat, Działkowiec nr 10, 2014 r., s. 50-51
- M. Kozicki Bataty coraz modniejsze, Zachodniopomorski Magazyn Rolniczy, 2016-2017 r., tom 124, s. 47-48
Fot. główna: Prosperosity, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
