Choroby winorośli i ich zwalczanie

Chorób, które mogą dotknąć uprawę winorośli jest całe mnóstwo. I gdy to sobie uświadomić, to strach zakładać uprawę. A jednak to nie jest tak, że zaraz spadną na nią wszystkie plagi egipskie. Wystarczy troskliwa pielęgnacja, nieco uwagi i miłość a choroby winorośli będą rzadkością. Tym niemniej należy wroga znać. 

Choroby winorośli: grzybowe

Mączniak rzekomy winorośli (Plasmopara viticola)

Jest to choroba najczęściej dotykająca uprawy winorośli. I to na całym świecie. Różnice w odporności na nią winorośli są skrajne. Niektóre odmiany mieszańcowe są na nią całkowicie odporne, inne wcale. Bardzo szybko się rozprzestrzenia. 

Objawy są charakterystyczne i łatwe do zidentyfikowania. Grzyb atakuje przede wszystkim liście, ale również pędy, kwiaty i owoce. Na spodzie młodych liści pojawia się biały, mączysty nalot. Natomiast na wierzchu są to żółtobrązowe, okrągłe, jakby tłuste, prześwitujące plamki. Gdy tylko spadnie deszcz i podniesie się wilgotność powietrza, plamy te powiększają się i łączą a choroba rozprzestrzenia się błyskawicznie. A gdy nie pada tkanka w porażonych miejscach brązowieje i zasycha. Starsze liście pokrywa mozaika, którą wyraźnie widać pośród nerwów. Porażone mączniakiem kwiaty więdną i zasychają, owoce brązowieją i opadają. 

Zarodniki przetrwalnikowe grzyba zimują w opadłych liściach by z pierwszymi deszczami przedostać się na roślinę. W okresie wegetacji, grzyb przenoszony jest przez wiatr. Dlatego bardzo istotnym jest by każdej jesieni dokładnie wygrabić opadłe liście, pędy czy owoce i je utylizować. 

Choroba ta polega głównie na znaczącym zmniejszeniu powierzchni asymilacyjnej. Krzewy, osłabione chorobą źle asymilują a później nie są w stanie wyżywić owoców. Spada też poziom substancji zapasowych, których roślina powinna mieć wystarczająco dużo zgromadzonych przed zimą, staje się przez to słabsza i mniej odporna na przemarzanie.

Choroby winorośli – Mączniak rzekomy winorośli, autor: Jerzy Opioła, commons.wikimedia.org

Mączniak prawdziwy winorośli (Uncinula necator)

Ten grzyb również dotyka w większym lub mniejszym stopniu winnice na całym świecie. Jednak rozwija się najlepiej w klimatach ciepłych i bardzo wilgotnych, dlatego w Polsce występuje dużo rzadziej. Może pojawić się w sezonie suchym, który poprzedziła łagodna zima. I tu również są mieszańce odporne na ten rodzaj choroby winorośli całkowicie oraz te, których odporność jest w zasadzie żadna. 

Grzyb ten atakuje w równym stopniu całe części naziemne winorośli. Pierwszy objaw to pojawienie się małych, niewyraźnych, bladozielonych plamek, których powierzchnia jest charakterystycznie matowa. Mączysty nalot w pierwszej fazie choroby winorośli jest w zasadzie niezauważalny. Gdy aura dopisuje i dłuższy czas jest ciepło, wówczas zarodnikowy nalot staje się dobrze widoczny po obydwu stronach liści, ale na wierzchu jest bardziej intensywny. Te silniej porażone liście zamierają i opadają. Z czasem plamy są widoczne nawet na pędach. Na jagodach objawia się to pojawieniem gęstego, brunatnobiałego nalotu. Pod nalotem zauważyć można nekrotyczne plamki. Skórka owoców zasycha przy jednoczesnym nieprzerwanym rozwoju miąższu, co powoduje głębokie pękanie owoców. 

Grzyb zimuje na powierzchni zdrewniałych pędów oraz pod łuskami pąków. Gdy jest ciepło i sucho, szybo się rozwija i rozprzestrzenia. Deszcze i wilgoć zmywają go z roślin. 

By zapobiegać atakowi, trzeba dbać o krzewy by nie były nadmiernie zagęszczone, by obok nie pleniły się chwasty i odpowiednio rośliny nawozić. Gdy grzyb zaatakuje, konieczne są opryski. 

Szara pleśń (Botryotinia fuckeliana)

Choć atakuje całą roślinę, to grzyb najbardziej widoczny jest na owocach i to tam wyrządza największe szkody. Na innych częściach, liściach i latoroślach objawy występują rzadko. Na liściach to mogą być duże plamy otoczone jaśniejszą obwódką. W miejscu plam tkanka wysycha i pokrywa się nalotem z grzybni i zarodników konidialnych. Opanowane przez ten rodzaj choroby winorośli kwiaty brązowieją i zasychają. Grzyb ujawnia się już na niedojrzałych owocach, które zaczynają gnić. Stają się brązowe z siwobiałym nalotem. Grzyb do rozwoju potrzebuje przeciętnej temperatury (15-25°C) ale przede wszystkim wysokiej wilgotności powietrza (70-100%). 

By zminimalizować groźbę wystąpienia szarej pleśni, pomocne jest stworzenie bardziej suchego mikroklimatu winnicy, dlatego trzeba wyżej prowadzić krzewy, pilnować by nie były nadmiernie zagęszczone a także stosować rusztowania szpalerowe. Gdy lato zapowiada się ciepłe i bardzo wilgotne należy stosować opryski prewencyjne oraz interwencyjne. 

Czarna zgnilizna winorośli (Guignardia bidwellii)

To jest ten rodzaj choroby winorośli, który występuje we wszystkich winnicach na świecie. Pojawia się dość rzadko, ale gdy zaatakuje czyni bardzo wielkie szkody w uprawie winorośli. Objawy zauważyć można na liściach i owocach a są to czerwonobrązowe plamki z ciemnobrązowymi otoczkami pojawiające się latem na liściach. Z czasem plamki powiększają się i robią w środku jasnopopielate a na ich brzegach widać czarne punkciki zarodników grzyba. Z czasem czerwonobrązowe plamy mogą się również pojawić na latoroślach. Zaatakowane owoce pokrywają się czarnymi piknidiami grzyba, zaczynają gnić i zasychają. 

Wystarczą 2-3 dni wysokiej temperatury (ok. 25°C) i deszczu by grzyb szybko się rozwinął. Ochrona winnicy polega na wycinaniu wszystkich porażonych części roślin i ich utylizacja. W kolejnym sezonie po ujawnieniu się choroby winorośli należy przeprowadzić oprysk roztworem cieczy bordoskiej jeszcze przed pękaniem pąków, na przedwiośniu. Opryski czynione przeciw mączniakowi prawdziwemu zwalczają jednocześnie czarną zgniliznę.

Choroby winorośli – Czarna zgnilizna winorośli, autor: Clemson University, commons.wikimedia.org

Biała zgnilizna (Metasphaeria diplodiella)

Choroba ta pojawia się najczęściej jako efekt gradobicia. Grzyb poraża wówczas głównie popękane owoce, które brązowieją, marszczą się i zasychają. Czasami ofiarami padają również latorośle, pokrywając się małymi, brązowymi plamami, które powiększają się aż obejmują całe pędy, które pokrywają się brązowym nalotem owocników grzyba a w końcu zasychają. Sprzyjające warunki rozwoju grzyba to duża wilgotność i wysoka temperatura otoczenia (25-30°C). 

By choroba nie zaatakowała, trzeba uprawy chronić przed padającym gradem, przed ptakami, osami czy szerszeniami, które uszkadzają owoce otwierając tym samym drogę grzybowi. Porażone części winorośli należy wyciąć aż do zdrowych miejsc i zutylizować. Środki zwalczające mączniaka rzekomego zwalczają również białą zgniliznę. Natomiast nie są w tym wypadku skuteczne preparaty miedziowe. 

Nekroza kory winorośli vel czarna plamistość (Phomopsis viticola)

Objawy tej choroby winorośli najszybciej zauważyć można na dolnych częściach latorośli, choć porażone bywają również te młode. Pierwsze objawy to ciemne kropki na pędach, które z czasem czarnieją. Latorośl rosnąc zaczyna w porażonych miejscach pękać, najczęściej u nasady pędu, jest to przyczyną jego zasychania. Zielone pędy zaczynają jaśnieć, jakby dotykała je chloroza, również tu widać owocniki grzyba. Ten rodzaj choroby winorośli sprawia, że liście pokrywają się brązowo-czarnymi nekrotycznymi plamkami z żółtozielonymi otoczkami. Silne porażenie może doprowadzić do zaschnięcia całego krzewu. 

Zarodniki zimują pod łuskami okrywającymi pąki a krzewy zostają zainfekowane, gdy wiosna jest ciepła i deszczowa. Choroba atakuje najczęściej krzewy słabe, źle prowadzone i słabo zasilane. Porażone części krzewów należy usuwać i utylizować. Opryski na mączniaka rzekomego działają również na czarną plamistość. 

Pseudopeziza (Pseudopeziza tracheiphila)

Choroba dotyka uprawy winorośli na całym świecie, nie oszczędzając ani winorośli właściwej ani większości mieszańców. Porażone zostają jedynie liście, na powierzchni których pojawiają się żółtozielonkawe plamy a nerwy w ich pobliżu brązowieją. Z czasem plamy się powiększają, zlewają, ciemnieją i zasychają. W przypadku odmian jasnych plamy są żółtobrązowe, później brązowe (obwódka żółta) a owoców ciemnych – czerwone, następnie czerwonobrązowe (czerwona obwódka). Charakterystyczne dla tej choroby winorośli są właśnie te obwódki.

Skutkiem tej choroby winorośli jest znaczące zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej rośliny, osłabia to krzewy, zmniejsza jego zdolność do gromadzenia substancji zapasowych a to naraża go z kolei zimą na przemarzanie. Opryski przeciw mączniakowi rzekomemu zapobiegają również pseudopezizi.

Antraknoza (Elsinoe ampelina)

Również ta choroba dotknąć może każdą winnicę na świecie, tyle, że to w cieplejszych klimatach częściej są na nią narażone i to zarówno winorośle właściwe jak i międzygatunkowe mieszańce.

Choroby winorośli – Antraknoza, autor: Clemson University, commons.wikimedia.org

Grzyb poraża wszystkie naziemne części krzewów. Na liściach tworzy drobne, niewidoczne początkowo plamki, które ciemnieją, stają się czerwonobrązowe a tkanka w ich obrębie wykrusza się, liście ostatecznie czarnieją, zwijają się i opadają. Na pędach zielonych uwidaczniają się najpierw małe, potem coraz większe brązowe plamy o wyraźnie zarysowanych, ciemniejszych brzegach. Pędy zdrewniałe pękają w miejscach, w których przez grzyba tworzą się zgrubienia. Owoce pokrywają się owalnymi, siwymi plamami, z brązowo-czerwoną obwódką. Miejsca te z czasem twardnieją i pękają. W końcu jagody zasychają tworząc mumie. 

Chorobie sprzyja zbyt wilgotny mikroklimat winnicy, zbyt duże zagęszczenie krzewów oraz zachwaszczenie. Porażone części roślin należy wycinać do zdrowej tkanki i utylizować. W winnicach systematycznie chronionych przed mączniakiem rzekomym antraknoza nie pojawia się.

Choroby winorośli: wirusowe i bakteryjne

Liściozwój winorośli (GLRV – Grapevine leafroll virus)

Wirusem liściozwoju winorośli można zainfekować sobie całą nową powstającą uprawę, przenosząc go podczas rozmnażania wegetatywnego roślin, dlatego przed pobieraniem sadzonek z krzewu matecznego trzeba się upewnić, że jest zdrowy. Wirus objawia się matowieniem liści i pojawieniem się na nich żółtych plam w przypadku krzewów wydających jasne owoce, oraz czerwonych plam u roślin z ciemnymi jagodami. Pierwsze objawy pojawiają się w lipcu a w kolejnym miesiącu liście zaczynają się zwijać. Znacząco osłabia to rośliny, gdyż ogranicza powierzchnię asymilacyjną. Jagody są słabej jakości a cały krzew traci swą mrozoodporność. 

Roncet (GFLV – Grapevine fanleaf virus)

Jest to choroba wirusowa winorośli, którą powoduje wirus wachlarzowatości liści. W wyniku porażenia liście ulegają deformacji uzyskując charakterystyczny wygląd jakby wachlarza. Zanikają bowiem wcięcia boczne a ząbkowanie obrzeży nienaturalnie się zaostrza. Skutkami tej choroby winorośli są rozdwajania pędów a na wąsach czepnych zaczynają wyrastać liście. Następuje zahamowanie wzrostu jagód, które się obsypują. 

Wirus przenoszony jest przez nicienie żyjące w podłożu, źródłem porażenia mogą być również nasiona a także sadzonki porażonych wcześniej roślin. By stwierdzić przyczynę należy zbadać próbkę gleby, a jeśli nicienie występują należy zastosować chemię. Porażonych roślin uratować się już nie da. Wszystkie trzeba zutylizować. 

Rak bakteryjny winorośli (bakteria – Agrobacterium tumefaciens)

Choroba ta pojawia się coraz częściej i atakuje winnice na całym świecie. Pod wpływem bakterii komórki roślinne przekształcają się w komórki rakowe. Na pędach powstają zgrubienia, które wciąż się powiększają. Początkowo są białe lub jasnoróżowe, z czasem ciemnieją, twardnieją a tkanka w tych miejscach zaczyna się zapadać.  Liście bledną, później żółkną a nerwy przebarwiają się na kolor czerwono-brązowy.

Bakterie przenoszą się podczas rozmnażania wegetatywnego lub wnikają poprzez uszkodzenia tkanek podczas cięć lub po przemarznięciach. Nie ma skutecznego sposobu na walkę z bakteriami. Potrafią przetrwać w podłożu wiele lat, dlatego nie sadzi się winorośli w miejscu ich wystąpienia. Jeśli porażenie jest niewielkie wycina się porażone części i utylizuje a miejsca po cięciach dezynfekuje 5% roztworem siarczanu miedzi.

Fot. główna: Amos Bar-Zeev, Unsplash