Jakie jaszczurki żyją w Polsce? Jaszczurki w ogrodzie

W Polsce żyją cztery gatunki jaszczurek. Jeśli pojawią się w ogrodzie, oznacza to, że otacza nas czyste środowisko. Niektóre z nich nawet nie pasują do naszego wyobrażenia co do tego jak jaszczurka wygląda. Tym niemniej zawsze, gdy się pojawiają jest to powód do radości i nie trzeba ich niepokoić. Zjedzą bowiem w naszym ogrodzie wiele szkodników. 

 Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)

To najczęściej spotykana i pospolicie występująca w Polsce jaszczurka. Jeśli w ogrodzie jest skalniak albo obwódki z kamieni czy cegieł, to na pewno nie raz wylegiwała się w na nich jaszczurka, opalają się w słońcu, oczywiście jeśli w okolicy zwinki występują. Jaszczurka ta preferuje wrzosowiska, południowy skraj lasu, młodniki albo nasłonecznione polany. 

Samczyki zwinek dorastają do 22 cm długości, chyba że miały jakieś bliskie spotkanie z kotem czy sroką. W chwilach zagrożenia bowiem pozbywają się ogona, który wijąc się jak w konwulsjach ma odwrócić uwagę od zaatakowanego zwinka i dać mu możliwość ucieczki. Ogon z czasem odrasta, ale nie jest już tak okazały. Za to barwy samczyków są imponujące. Jaskrawa zieleń przeplata się z turkusowym błękitem tworząc na grzbiecie finezyjną mozaikę. Ubarwienie poszczególnych jaszczurek może się między sobą znacząco różnić.

To może Cię zainteresować

Najpiękniejsze odmiany berberysów

Wierzba – uprawa i pielęgnacja

Siew cukinii – kiedy i jak głęboko wysiewać nasiona cukinii

Samiczka jest nieco mniejsza od samca, długość jej ciała dochodzi do 20 cm. Kolory to melanż barw szarej, oliwkowej i brązowej. Powód jest taki, że muszą się dobrze maskować przed drapieżnikami. W czerwcu i lipcu składają od 5 do 15 jaj kopiąc dołki w nasłonecznionym piasku, zapewniając jednocześnie takie miejsce by panowała w nim odpowiednia wilgotność. Po dwóch miesiącach inkubacji na świat przychodzą młode jaszczurki. Rzadko można je spotkać, są bowiem bardzo płochliwe. Dopiero w kolejnym roku, w kwietniu, gdy promienie słoneczne ogrzeją kamienie czy piasek odważniej wychodzą z kryjówek i łapią pierwsze, ciepłe promienie słońca. Żerowanie rozpoczynają wówczas, gdy jest już naprawdę ciepło, czyli w maju. Żywią się przede wszystkim bezkręgowcami. W diecie mają owady, pająki i ślimaki. Nie pogardzą gąsienicami a także małymi przedstawicielami własnego lub innego gatunku, są więc również kanibalami. Niestety i same często padają ofiarami i nie tylko zabawy kotów, ale jeży, bocianów, myszołowów, dzierzb czy srok. Wąż, gniewosz plamisty, jest specjalistą od polowań na jaszczurki zwinki. 

Jaszczurka zwinka jest w Polsce pod częściową ochroną.

Jaszczurka beznoga vel padalec (Anguis fragilis)

Widząc padalca często traktuje się go jak żmiję albo innego węża. A to tylko nieporadna i mało ruchliwa jaszczurka, zwana u nas często miedzianką. Jest zupełnie niegroźna i kompletnie pozbawiona agresji. Żywi się dżdżownicami i ślimakami, innych bowiem stworzeń nie jest w stanie dogonić i schwytać. Osiąga maksymalnie 50 cm długości. Grzbiet miedzianki przybiera różne odcienie brązu, często właśnie miedziane, stąd potoczna nazwa. Boki i spód jaszczurka ma ciemnoszare albo wręcz czarne. Zarówno ich grzbiet jak i spód pokryte są łuskami, które dachówkowato na siebie zachodzą. Jaszczurki te nie mają kończyn, dlatego mylone są z wężami, z którymi nie są nawet spokrewnione.

Dojrzałość płciową osiąga jaszczurka, która ma 20 cm długości ciała. Samice mają wówczas około 5 lat, samce około 4 lat. Kopulacja odbywa się w norkach lub szczelinach. Jaja rozwijają się w ciele samicy przez 3 miesiące, po czym wykluwają się młode i od razu następuje poród. Najczęściej jest to kilkanaście młodych, cieniutkich, o długości 8-9 cm padalców. W tym pierwszym okresie życia ginie ich najwięcej zjadanych przez jeże, myszy, sowy, sójki, bociany czy myszołowy. Mnóstwo zostaje również przejechanych przez samochody, często bowiem wygrzewają się na asfalcie a są zbyt nieporadne by zdążyć uciec. Często również padają ofiarą bezmyślnych ludzi, którzy zabijają je myśląc, że to żmije. Na szczęście jednak sporo ich przeżywa i dość często można spotkać osobniki nawet 20-30 letnie. A dożyć mogą 50 lat. 

W Polsce występuje padalec zwyczajny i padalec kolchidzki – są objęte całkowitą ochroną.

Jaszczurka żyworodna vel żyworódka (Zootoca vivipara)

Również żyworódka dość często pojawia się w naszych ogrodach, jest jednak jaszczurką dużo bardziej płochliwą od zwinki i trudną ją zauważyć. Przeważnie jest koloru brązowego i ma ciemne plamki na grzbiecie, ale te żyjące w górach lub śródleśnych bagnach często się zupełnie czarne. Jaszczurki te są o połowę mniejsze od zwinek i dużo bardziej delikatne. Wyjątkowo można spotkać większe niż 12 cm. I samice i samce są takiej samej wielkości, jednak samice przez 3 miesiące noszą w sobie płody, są więc w tym czasie od samców cięższe. Nosząc młode w sobie samica nie potrzebuje szukać miejsca dla złożenia jaj, za to wciąż może je zmieniać by wygrzewać się na słońcu tyle ile jest to konieczne, aby młode w jej ciele zawsze miały wystarczającą ilość ciepła. To pozwala im mieszkać nawet w wysokich górach czy na terenach podbiegunowych. Pod koniec lata samica rodzi kilkanaście młodych jaszczurek, których długość nie przekracza 4 cm. I one, podobnie jak zwinki, są narażone na kanibalizm swych krewnych a także na bycie zjedzonymi zarówno przez ssaki jak i ptaki. 

Jaszczurka żyworódka podlega w Polsce częściowej ochronie gatunkowej.

Jaszczurka zielona (Lacerta viridis)

Jeśli w Polsce rzeczywiście gdzieś żyje to jest to największa jaszczurka obdarzona kończynami żyjąca nie tylko w Polsce, ale w całej Europie Środkowej. 

Samiec ma piękne zielone ubarwienie, często bogato nakrapiane czarnymi plamkami. Samice natomiast są szarozielone, mają nieregularne, ciemne plamki oraz jasne linie wzdłuż grzbietu, brzuch natomiast ma kolor żółty lub żółtozielony. Jaszczurki zielone dorastają do 40 cm długości. 

Żyją na terenach trawiastych, krzewiastych lub kamienistych, tam, gdzie jest dużo słońca i jest sucho. Za dnia są aktywne, ale też dużo czasu spędzają w słońcu, są bowiem gatunkiem ciepłolubnym. By się chronić i zimować gad wygrzebuje sobie norki. Żywi się głównie owadami, natomiast duże osobniki nie gardzą innymi jaszczurkami i wężami. 

Okres godowy mają pod koniec kwietnia i na początku maja. A pod koniec maja i czerwca samica składa od 5 do 13 (czasem więcej) jaj w wygrzebanych przez siebie w ziemi norkach. Młode jaszczurki wylęgają się w czerwcu i mierzą około 8 cm. 

W Polsce jaszczurka zielona podlega ścisłej ochronie gatunkowej, choć według Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (z 2001 r.) gatunek ma status zanikłego. Jednak bez problemu można jaszczurkę zieloną spotkać na południu Europy, gdzie występuje masowo. 

I to tyle jeśli chodzi o jaszczurki, które można lub nie spotkać na terenie Polski. Żyją jeszcze dwa gatunki płazów (jaszczurki są gadami), które mają budowę ciała identyczną jak jaszczurki, często są więc jak one traktowane. 

Często można je spotkać w naszych ogrodach, jeśli tylko mamy w nich np. oczko wodne. A są to: 4 gatunki traszek oraz salamandry żyjące tylko w górach.

Fot. główna: Uoaei1, commons.wikimedia.org