Topinambur – przewodnik po uprawie i zastosowaniu słonecznika bulwiastego

Słonecznik jadalny osiąga od 1 do nawet 3 m wysokości, choć są to przeważnie 2 m. Jego kwiatostany przypominają miniaturową wersję słoneczników. Gdy przekwitną wydają owoc w postaci niełupka o długości 5–7 mm, nagiego lub na brzegach owłosionego. Łodygi topinamburu są długie, cienkie i sztywne, zwieńczone niewielkim kwiatostanem najczęściej barwy żółtej.

Niewielkie liście mają szorstką strukturę, jajowaty kształt i ząbkowane brzegi. Spód liści jest jaśniejszy, więc liście na wietrze pięknie się mienią. Częścią podziemną rośliny są cienkie, włókniste korzenie tworzące rozłogi. Dorastają do nawet 1,2 m długości. I to na ich końcach roślina tworzy bulwy o nieregularnym kształcie i różnej kolorystyce skórki– od białej i jasnożółtej po różową i fioletowoczerwoną. Natomiast miąższ jest zawsze biały albo kremowobiały. Jeden słonecznik jadalny wytwarza tych bulw od kilku do kilkudziesięciu. Z wyglądu bulwy słonecznika jadalnego przypominają imbir.

Uprawa, rozmnażanie i sadzenie słonecznika bulwiastego

Topinambur jest rośliną wieloletnią, która dobrze rozwija się w naszym umiarkowanym klimacie. Można go sadzić w różnych typach gleby, bo ma niewielkie wymagania zarówno glebowe jak i środowiskowe. Poradzi sobie nawet w piaszczystej ziemi.  Ale oczywiście będzie się najpiękniej prezentował i miał najbardziej dorodne bulwy, gdy posadzimy go w ziemi przepuszczalnej, bogatej w składniki odżywcze.

Słonecznik bulwiasty lubi stanowiska słoneczne. Powinny być również nieco osłonięte, bo jego długie łodygi pod wpływem silnego wiatru mogą się przełamać. A gdy już miejsce zostanie wybrane, można zacząć sadzić bulwy. Najlepsza pora to wiosna lub jesień. Głębokość sadzenia spora, bo 10, gdy sadzimy je wiosną i 15 cm, jeśli sadzimy jesienią (w tym wypadku dodatkowo przed nadejściem mrozów kopczykujemy). Odległość między bulwami co najmniej 30 cm, a spokojnie może być i 60 cm. I nie martwcie się, że za rzadko. Części podziemne szybko się rozrastają i z czasem powstanie las słoneczników bulwiastych. I tuta UWAGA! Jeśli nie chcecie by słonecznik bulwiasty zawojował całą przestrzeń wkoło, dobrze jest zastosować bariery korzeniowe.

Jeśli chcemy posadzić słonecznik bulwiasty w nowym miejscu, wystarczy wykopać kilka bulw, podzielić je tak, by każda miała 2-3 oczka i ważyła jakieś 50 gram i sadzimy na zasadach jak powyżej. Na nasiona nie ma co liczyć, ponieważ w naszym klimacie nie ma szans by zdążyły w pełni się wytworzyć.

Pielęgnacja topinamburu

Topinambur jest rośliną mało wymagającą i odporną na niekorzystne warunki atmosferyczne. Jednak kilka zabiegów pielęgnacyjnych może poprawić jakość plonów. Zwłaszcza, gdy chcemy widzieć jego dorodne bulwy na talerzu.

A zatem jakość i wielkość bulw będzie bardziej imponująca, gdy w okresach suszy będziemy rośliny podlewać. Dobrze jest również zasilać systematycznie uprawę. Wystarczy podlać ją od czasu do czasu biohumusem, rozsypać na powierzchni ziemi kompost albo obornik granulowany. Wszystko to oczywiście zamiennie. Również przycięcie łodyg latem sprawi, że zamiast w części nadziemne, energia rośliny skupi się na zasileniu bulw.

Właściwości topinamburu

Bulwy są bogate w witaminy z grupy B, witaminę C, żelazo, potas, magnez oraz błonnik. Są szczególnie polecane dla diabetyków, ponieważ zawierają inulinę, rodzaj błonnika, który nie podnosi poziomu cukru we krwi. Roślina ma również działanie wspomagające układ odpornościowy i trawienny.

Ale to nie wszystko. Spożywanie bulw słonecznika bulwiastego wspiera funkcjonowanie układu nerwowego, a połączenie błonnika, pektyn i inuliny pomaga oczyścić organizm ze znajdujących się w nim toksyn.

Choroby i szkodniki topinamburu

Topinambur jest generalnie bardzo odporny na choroby czy ataki szkodników. Tym niemniej zdarza mu się zostać porażonym mączniakiem. Objawem jest biały, mączysty nalot na liściach. Natomiast amatorami bulw są gryzonie, np. nornice. I zdarza się, że potrafią naprawdę mocno objeść części podziemne roślin.

Słonecznik bulwiasty – zbiór i przechowywanie

Bulwy topinamburu zbiera się późną jesienią, kiedy liście na łodygach zaczynają już usychać. A ponieważ bez problemu zimują, najlepszą spiżarnią będzie właśnie pozostawienie ich w ziemi i wykopywanie w miarę potrzeb. Jeśli oczywiście wykorzystujemy ja w kuchni. Gdy bowiem traktujemy je jako rośliny ozdobne, można je po prostu zostawić na miejscu.

Po wykopaniu bulwa słonecznika nie nadaje się do długotrwałego przechowywania. Jeśli chcemy przedłużyć ich świeżość, to po umyciu i niezbyt dokładnym osuszeniu należy zamknąć je w szczelnym pojemniku i trzymać w lodówce.

Zastosowanie topinamburu

Topinambur jest jest u nas traktowany przede wszystkim jako roślina ozdobna. Zresztą zdziczały jest często spotykany na nieużytkach czy rosnący w przydrożnych rowach. Trzeba przyznać, że jego wysokie łodygi i piękne, żółte kwiaty przypominające słoneczniki stanowią efektowną ozdobę ogrodu. Pięknie się prezentują późnym latem i jesienią, gdy większość roślin kwitnących już przekwitła. Kwiaty topinamburu przyciągają pszczoły i inne zapylacze, dla których stają się jednymi z ostatnich źródeł pokarmu. Ze względu na swoje rozmiary i odporność roślina ta może również pełnić funkcję żywopłotu. Idealnie bowiem nadaje się do tworzenia naturalnych osłon, choćby przed kurzącymi samochodami. Taki gęsty las kwitnących roślin zapewnia również prywatność w ogrodzie.

Choć mało u nas wciąż popularny, to w kuchni słonecznik bulwiasty ma naprawdę szerokie zastosowanie. Bulwy można piec, gotować, smażyć, a nawet spożywać na surowo. Warto wykorzystywać je w kuchni bo oprócz imponujących wartości odżywczych mają przede wszystkim ciekawy smak. A jest on bardzo przyjemny, lekko orzechowy z subtelną nutą słodyczy, przypominającą nieco smak karczocha lub ziemniaka.

Surowe bulwy są chrupiące, zbliżone fakturą do rzodkiewki albo gruszki, co dodaje świeżości sałatkom i surówkom. Po ugotowaniu lub upieczeniu smak staje się bardziej kremowy i łagodny, a struktura nabiera maślanej miękkości, co czyni topinambur idealnym dodatkiem do zup, puree i pieczonych dań.

Przepisy kulinarne z topinamburem

Słonecznik bulwiasty jest wszechstronny w kuchni i nadaje potrawom wyjątkowy smak o lekko orzechowej nucie. Oto kilka pomysłów na jego wykorzystanie:

• Kremowa zupa z topinamburu: Krem z bulw to delikatna zupa o subtelnym smaku, idealna na chłodniejsze dni. Wystarczy podsmażyć pokrojone bulwy z cebulą, zalać bulionem i gotować do miękkości, a następnie zblendować na gładko.

• Chipsy z topinamburu: Pokrojone na cienkie plasterki bulwy wystarczy posolić, skropić oliwą i upiec w piekarniku, aż staną się chrupiące.
• Topinambur pieczony z ziołami: Pokrojony w plastry topinambur można upiec z dodatkiem oliwy, soli, pieprzu i ulubionych ziół, takich jak tymianek czy rozmaryn.

Bibliografia:

1. A. Sekara, Topinambur, Działkowiec, 2010 r., nr 07, s. 58
2. K. Kędzierska. Topinambur, Wieś Kujawsko-Pomorska. Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, 2009 r, nr 94, s. 50
3. O. Burdzenia, Topinambur – źródło zdrowia, Wiadomości Zielarskie, 2001 r., tom 43 nr 07-08, s. 16-18