Czarny bez (łac. Sambucus nigra) należy do powszechnie spotykanych na nieużytkach i przydrożach krzewów. Znany jest on również pod nazwami bez lekarski lub bez apteczny, a wszystko za sprawą jego licznych właściwości i zastosowań między innymi w lecznictwie. Niemałe są przy tym również jego walory ozdobne i zapachowe, a ponieważ jest to roślina oferująca bogactwo witamin i minerałów (szczególnie w kwiatach i owocach), nierzadko wykorzystywana jest także do zasilania innych roślin w ogrodzie. Warto wspomnieć, iż ma ona również właściwości wspomagające walkę ze szkodnikami. Jak wykorzystać czarny bez w ogrodzie (i nie tylko)?
Czarny bez – zastosowanie w ogrodzie
Krzewy czarnego bzu – szczególnie odmiany ozdobne białe (‘Variegata’), ciemnoróżowe (‘Purpurea’), bordowo-różowe (‘EVA’ Black Beauty), żywo zielone (‘Laciniata’) czy kremowe (‘Madonna’) to niezwykła dekoracja ogrodu. Ich różnorodne wybarwienie (zarówno kwiatów, jak i liści), grubości pędów czy forma, pozwalają na stworzenie niezwykłych kompozycji ogrodowych.
Rośliny te doskonale sprawdzają się również jako składnik do wykonania gnojówki z czarnego bzu, która dzięki obfitości składników może stanowić nawóz (po rozcieńczeniu z wodą w proporcji 1:10) dla warzyw, kwiatów, krzewów i drzew owocowych oraz trawników. Dodatkowo pomaga odstraszać nornice, krety (do nor i kopców można wlewać nierozcieńczoną gnojówkę). Jej zastosowanie pomoże także w regeneracji podłoża np. po uszkodzeniach wynikających z powodzi, wypaleniu trawnika czy uszkodzeniach mechanicznych.
Wspomniana gnojówka pozwala także na przyspieszenie kompostowania i jest bogata w azot – można dodawać jej resztki w rozcieńczeniu lub bez, jak również stosować grubsze pozostałości gnojówki. Co ciekawe już samo drzewko posadzone w pobliżu pryzm kompostowych może wpływać pozytywnie na procesy zachodzące w kompoście za sprawą wydzielanych przez korzenie substancji.
Jeżeli chcemy odstraszyć szkodniki, posadzenie bzu w ogrodzie skutecznie zniechęci wiele z nich – sekretem są olejki eteryczne zawarte w liściach czarnego bzu. O ile zakup drzewka czarnego bzu nie jest zadaniem łatwym, można odszukać roślinę na nieużytkach i posadzić wraz z bryłą ziemi w ogrodzie – bez bardzo szybko przyjmuje się na nowym stanowisku.
Gnojówka z czarnego bzu jak zrobić, jak i na co stosować
Gnojówka z czarnego bzu stanowi naturalny preparat stosowany przede wszystkim do odstraszania nornic i kretów (można stosować ją także profilaktycznie). Jej unikalny skład sprawdza się także w uzdatnianiu żyzności podłoża i jego regeneracji, a pozostawiona w wiaderku, będzie świetnym sposobem na komary, a jej resztki wspomogą kompostowanie.
Przygotowanie gnojówki z czarnego bzu jest bardzo łatwe, jednak wymaga czasu – nawet 2-4 tygodni:
- 1 kg czarnego bzu lub 20 g suszu – zarówno liście, młode pędy, jak i kwiaty, zalewamy w pojemniku (np. wiaderku plastikowym) 10 litrami wody ogrzanej słońcem, najlepiej deszczówki. Składniki nie muszą być rozdrobnione.
- Po zalaniu odstawiamy miksturę w półcienistym miejscu w ogrodzie np. od zachodu lub wschodu, pamiętając o przemieszaniu całości co jakiś czas.
- W okresie fermentacji, wiaderko takie staje się skuteczną pułapką na komary, które składają w niej jaja – nie wpływając na właściwości gnojówki.
- Po 2-4 tygodniach, w zależności od warunków atmosferycznych, gnojówka jest gotowa (gdy jest ciepło cały proces jest szybszy).
- Gnojówkę przelewamy kolejno do konewki i nierozcieńczoną zalewamy kopce i nory gryzoni, a do polewania ogrodu ówcześnie rozcieńczamy ją z wodą (1:10).
Warto mieć przy tym na uwadze, że gnojówka z czarnego bzu ma wyjątkowo przykry zapach (określa się ją nierzadko jako najbardziej śmierdzącą), dlatego najlepiej wykorzystać ją zaraz po przygotowaniu – pozostawiona dłużej może być problematyczna dla wrażliwych osób.
Czarny bez – naturalny preparat na szkodniki
Czarny bez jest rośliną, którą charakteryzuje niezbyt przyjemny i bardzo intensywny zapach. Dzięki temu stanowi on doskonały sposób na odstraszanie niechcianych szkodników jak krety, nornice, larwy motyli, myszy, szczury, zaskrońce, żmije itp. Można wykorzystać w tym celu zarówno walory samego krzewu, sadząc go w ogrodzie, jak i naturalne, ekologiczne preparaty na jego bazie (np. gnojówkę).
Właściwości lecznicze czarnego bzu
Czarny bez należy do jednych z najpopularniejszych roślin leczniczych, a polecał go już sam Hipokrates – sok z bzu wykorzystywał on jako środek moczopędny, a wywar z korzeni w leczeniu obrzęków. Roślina ta w różnych swoich częściach oferuje obfitość niezwykłych składników. Kwiaty czarnego bzu zawierają kwasy organiczne, sole, mineralne, garbniki, olejki eteryczne oraz flawonoidy, w owocach z kolei znajdziemy cukry, pektyny, garbniki, moc witamin A,B oraz C, oraz liczne związki i pierwiastki mineralne, w tym fosfor, wapń oraz żelazo.
Zastosowanie lecznicze mają suszone kwiaty, z których sporządzany jest napar o właściwościach wykrztuśnych oraz przeciwgorączkowych. Działa on także moczopędnie. Wyciągi z czarnego bzu działają także przeciwzapalnie na skórę, sprawdzają się w problemach bólowych np. w leczeniu stanów zapalnych nerwów rwy kulszowej czy migrenach. Owoce z kolei są nieocenione w formie soku, syropu lub naparu z suszu i wykorzystywane jako środek przeciwzapalny, detoksykujący, wspomagający pracę układu trawiennego oraz nerek. Można stosować czarny bez w profilaktyce nowotworów, dzięki obfitości zawartych w nim antocyjanów.
Co ciekawe, w lecznictwie zastosowanie mają również liście oraz kora czarnego bzu. Liście to bogactwo witaminy C oraz cennych kwasów organicznych. Wykorzystywane są one w preparatach ochronnych przed wolnymi rodnikami, a dzięki zawartości kwercetyny, także w obniżaniu poziomu glukozy we krwi – są cennym elementem w profilaktyce i leczeniu cukrzycy.
Zastosowanie kwiatów i owoców bzu czarnego w kuchni
Zastosowanie czarnego bzu w kuchni również pozwala wykorzystać walory lecznicze i smakowe kwiatów oraz owoców tej niezwykłej rośliny. Produkty z czarnego bzu oferują liczne walory dietetyczne i lecznicze.
Rozdrobnione kwiaty można dodawać do naleśników lub smażyć całe kwiatostany w cieście naleśnikowym. Zarówno kwiaty jak i owoce z kolei stanowią wspaniały składnik nalewek, soków i syropów. Z owoców można robić również doskonałe i zdrowe konfitury, dżemy i powidła. Warto jednak pamiętać, że nie należy ich spożywać na surowo, gdyż zawierają sambunigrynę mogącą wywołać zatrucie pokarmowe, w tym także wymioty. Do zaparzania dobroczynnych herbat z bzu czarnego możemy wykorzystać suszone owoce, syrop z kwiatów czarnego bzu będzie wsparciem leczenia wielu chorób, a walory barwierskie owoców pozwolą wzmocnić barwę win, soków i kompotów bazujących na innych roślinach.
Fot. główna: janmaybach/pixabay.com
