Forsycja – uprawa, pielęgnacja, właściwości

Forsycja (Forsythia) jest krzewem z rodziny oliwkowatych. Należy do niej 11 gatunków, z czego forsycja europejska (pod ochroną) jest spotykana na terenie południowo-wschodniej Europy, w tym w Polsce, natomiast pozostałe rosną w Azji Wschodniej. W naturze tworzą suche formacje zaroślowe, natomiast jest to również roślina powszechnie uprawiana w ogrodach ze względu na bardzo wczesne i intensywne kwitnienie. Piękne, żółte kwiaty pojawiają się bowiem z nadejściem wiosny, jeszcze zanim roślina wypuści liście. I nie tylko zdobią, ale mają właściwości lecznicze. Warto zatem mieć choć jeden krzew w ogrodzie.

Charakterystyka forsycji

Polsce najczęściej uprawia się forsycję zwisłą (forsythia suspensa) i forsycję pośrednią (forsythia intermedia), będącą krzyżówką forsycji zwisłej i forsycji zielonej. To, co krzew wyróżnia, to bardzo wczesne kwitnienie, które wita wiosnę jaskrawożółtymi, oblepionymi wręcz kwieciem krzewami. Kwiaty pojawiają się jeszcze przed liśćmi wraz w cieplejszymi dniami, już w marcu i utrzymują się często aż do maja. Forsycja to krzew wyprostowany, choć część pędów będzie się przewieszała. Dorasta do 3 metrów wysokości.

Forsycja, autor: KIMDAEJEUNG/pixabay.com

Krzew pięknie prezentuje się jako soliter na środku trawnika, ale również idealnie nadaje się na żywopłoty, jeśli tylko odpowiednio go przycinać. Gdy przekwitnie, staje się pięknym, zielonym tłem dla roślin kwitnących późną wiosną, latem i jesienią. Jego liście są bowiem intensywnie zielone, nieco jajowate, całobrzegie lub częściowo piłkowane.  Jesienią często opadają zielone, ale mogą się również przebarwiać na żółto lub fioletowo-brązowo. Nie jest to roślina zimozielona.

Forsycja – wymagania i uprawa

Forsycja preferuje przede wszystkim podłoża lekkie, do tego powinny być żyzne i wilgotne. Ziemia powinna mieć pH zbliżone do neutralnego (optymalny zakres wartości to 6,8-7,7). Jest  dość odporna na krótkotrwałe okresy suszy i po podlaniu pożółkłe i przywiędłe liście wracają do życia. Byleby nie podlać rośliny zbyt późno. Niebyt czuje się również na glebach gliniastych i ciężkich, dlatego przed posadzeniem dobrze jest jej zapewnić warstwę drenażową.

Forsycja, autor: manfredrichter/pixabay.com

Forsycja kocha słońce, miejsce dla niej powinno być zatem dobrze nasłonecznione, i osłonięte od wiatru. Wyjątkowo rzadko zdarza się by roślina przemarzała, ale młode egzemplarze dobrze jest kopczykować przed zimą.

Sadzenie forsycji

Forsycję najlepiej jest sadzić wczesną wiosną lub jesienią w momencie, gdy ziemia jest dobrze nasiąknięta deszczem. Najpewniejsze są sadzonki doniczkowe, dobrze ukorzenione.

W miejscu dobrze nasłonecznionym należy wykopać dołek co najmniej dwukrotnie większy niż objętość doniczki. Gdy ziemia jest ciężka i gliniasta powinien być jeszcze większy by na dnie usypać warstwę drenażową stosując kamyczki, żwir, keramzyt, perlit lub wermikulit. Albo mieszankę powyższych. Jeśli jest piaszczysta, dołek wypełniamy kompostem lub ziemię mieszamy z obornikiem granulowanym.

Mocno zbite korzenie trzeba nieco rozluźnić i roślinę umieścić w dołku na takiej wysokości, na jakiej rosła w donicy.

Forsycja 'Fiesta’, autor: Krzysztof Ziarnek, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Jeśli krzewy mają pełnić rolę żywopłotu, to sadzi się je co ok. 40-50 cm. Jako soliter potrzebuje co najmniej metra wolnej przestrzeni wkoło. Można ją również uprawiać w donicy, ale pamiętać należy o wysokiej warstwie drenażowej, otworze w dnie, systematycznym podlewaniu latem i okryciu donicy przed zimą.

Rozmnażanie forsycji

Rozmnażanie forsycji nie jest zabiegiem skomplikowanym, mając zatem już jeden krzew w ogrodzie możemy z niego stworzyć kolejne na 3 sposoby:

• Przez odkłady poziome – jest to najprostszy sposób pozyskiwania nowych roślin, pod warunkiem, że nie potrzebujemy od razu zbyt wielu kolejnych krzewów. A zatem wiosną, gdy podłoże już odmarznie wybieramy giętkie pędy rosnące na zewnątrz. Jakieś pół metra od krzewu wykopujemy podłużne dołki o głębokości 10 cm i takiej samej długości, kładziemy wzdłuż pęd, nacinając go uprzednio (1-2 cm wzdłuż), przysypujemy ziemią tworząc kopczyk i obficie podlewamy. Wystający koniec pędu możemy docisnąć kamieniem, żeby nie kierował się do góry. I tak każdy pęd wkoło krzewu. Miejsca takie muszą być systematycznie podlewane, a zimą zabezpieczone przed mrozem. Ukorzenianie trwa rok, po tym czasie delikatnie odkopujemy miejsce ukorzenienia, odcinamy pęd od krzewu i mamy gotową sadzonkę.

Rozmnażanie przez odkłady pojedyncze – Ogarnij Ogród

• Przez sadzonki półzdrewniałe – to te pędy, które są już koloru brązowego, ale wciąż jeszcze są giętkie. Pobiera się je na przełomie sierpnia i września. Odcina się z rośliny pęd z liśćmi, odcina górną, zieloną część pozostawiając 2 pary liści na szczucie, również odcinając od nich 1/3 ich długości. Długość takiej sadzonki powinna mieć ok. 15-20 cm. Gotowe pędy umieszczamy (po zanurzeniu w ukorzeniaczu) w wilgotnym podłożu (mieszanka torfu z ziemią uniwersalną). Całość okrywamy folią spożywczą tworząc nad sadzonkami namiot (wystarczy wbić na brzegu wyższe patyczki) i stawiamy w miejscu jasnym, ale bez dostępu słońca. Sadzonki są gotowe do sadzenia w gruncie latem.
• Przez sadzonki zdrewniałe – to te pędy, które mają rok i są grubość ołówka. Pobiera się je po opadnięciu liści jesienią lub wczesną wiosną zanim roślina zakwitnie. Wycinamy wówczas całą gałąź tuż nad ziemią pod katem 45°, tak samo na drugim końcu, tyle, że ok. 2 cm nad pąkiem.  Sadzonka powinna mieć 15-25 cm i z jednej gałęzi możemy ich mieć kilka. Choć najczęściej przyjmują się te pozyskiwane od dołu. Tak przygotowane sadzonki ukorzeniamy od razu w ogrodzie, wystarczy podłużny dołek (ok. 30 cm) który do połowy wypełniamy piaskiem i tam umieszczamy (po zanurzeniu w ukorzeniaczu) w rządku sadzonki kilka cm jedna obok drugiej. Ponad ziemię, którą mocno wokół ugniatamy ma wystawać 1/3 pędu. Całość mocno podlewamy a przed zimą osłaniamy słomą, sianem czy białą agrowłókniną. Sadzonki są gotowe po roku, więc te pozyskane wiosną sadzimy wiosną, a te jesienią na miejsce sadzimy jesienią. W okresie, gdy się ukorzeniają należy w trakcie sezonu je podlewać i przynajmniej raz zasilić nawozem wieloskładnikowym, granulowanym.

Pielęgnacja forsycji

Forsycja, zwłaszcza gdy już rośnie lat kilka nie jest zbyt wymagająca, tym niemniej należy wiedzieć, że choćby nieprzycinana zacznie straszyć gołymi pędami nad ziemią a jej kwitnienie będzie coraz bardziej ubogie. Jeśli zatem ma pięknie na żółto witać każdą wiosnę, trzeba jej poświęcić nieco czasu.

Forsycja, autor: pasja1000/pixabay.com

Przycinanie forsycji

Cięcie forsycji to w zasadzie zabieg kluczowy w jej pielęgnacji. Bardzo ważny jest termin, bo jest to krzew, którego nie można ciąć w dowolnym czasie, ale i sposób cięcia. Jeśli zrobimy to źle to kwitnienie będzie marne albo nie będzie go wcale.

W  zależności od pogodny forsycję przycina się tylko zaraz po kwitnieniu, a jeszcze przed wykształceniem się liści. Wyjątkiem jest atak choroby, czyli cięcia sanitarne, prześwietlanie krzewu czy usuwanie pędów rosnących do wewnątrz.

Sposób cięcia również jest ważny, gdyż forsycja najobficiej kwitnie na pędach zeszłorocznych, a pąki kwiatowe zawiązują się już latem poprzedniego sezonu.

Cięcie forsycji – autor: Ogarnij Ogród

Zasady przycinania forsycji:

• by krzew pięknie kwitł należy przycinać go każdej wiosny,
• pędy długie (ok. 3 m) można skrócić o połowę, krótsze o max 1/3 długości,
• krzew po przekroczeniu 2 m kwitnie coraz słabiej, pilnujemy więc jego wysokości,
• pędy chore, przemrożone, nadłamane wycinamy w całości,
• pędy przycinamy płasko, nie pod kątem,
• miejsc po cięciach nie ma konieczności zabezpieczać,
• starego, nigdy wcześniej nie przycinanego krzewu nie formuje się radykalnie, zabieg taki rozkłada się na 2-3 lata,
• cięcie wszystkich odmian forsycji wykonuje się tak samo.

Podlewanie forsycji

Ze względu na dość płytki system korzeniowy krzew wymaga podlewania w dłuższych okresach bezdeszczowych, zwłaszcza młody krzew. Można podlewanie ograniczyć, jeśli teren wokół rośliny zostanie pokryty grubą warstwą ściółki, byleby to nie była kora drzew iglastych, bo zakwasi podłoże. Ale już trociny, zrębki czy kora drzew liściastych jak najbardziej. Oprócz tego, że taka ściółka ochroni roślinę przed nadmiernym odparowywaniem wody z podłoża, to rozkładając się będzie użyźniała podłoże.

Forsycja – żywopłot z forsycji, źródło: geograph.org.uk/ zgodnie z licencją Creative Commons

Nawożenie forsycji

Choć forsycja nie jest bardzo wymagająca w kwestii żyzności podłoża, to jeśli jest odpowiednio zasilania, dużo bujniej kwitnie, dlatego warto wczesną wiosną podsypać krzew kompostem lub granulowanym obornikiem, a w sezonie można jeszcze zastosować nawóz mineralny, choćby długodziałający granulat z dominującym fosforem i potasem w składzie. Pamiętać należy, by jesienią nie stosować nawozów z azotem, pobudzone do wzrostu pędy nie zdążą przez zimą zdrewnieć i uszkodzi je mróz. I tak jak już wspominaliśmy, ściółkowanie zapewnia dostarczanie do podłoża składników pokarmowych.

Zimowanie forsycji

Forsycja nie potrzebuje specjalnej ochrony przed mrozem, jest bowiem rośliną w pełni mrozoodporną. Ściółkowanie zapewni ochronę korzeniom, a okryć biała agrowłókniną można świeżo posadzoną w bieżącym sezonie roślinę.

Jeśli forsycja rośnie w donicy, warto ją postawić na styropianie a samą donicę okryć, żeby całość nie zamarzła.

Właściwości forsycji

To właśnie kwiaty forsycji są surowcem zielarskim o bardzo wszechstronnym zastosowaniu i wielu właściwościach, gdyż są bogatym źródłem rutyny, ale zawierają również inne flawonoidy jak: lignany, antocyjany oraz kwercetynę, są również źródłem saponin i kwasów fenolowych. Kwiaty najbardziej wartościowe są zbierane na wpół otwarte lub zaraz po rozkwitnięciu. Suszy się je rozłożone w suchym, ciepłym, przewiewnym i zacienionym  pomieszczeniu, w temperaturze pokojowej. Wśród właściwości warto wspomnieć, że:

• rutyna potęguje działanie witaminy C i uodparnia organizm, ale również działa rozkurczowo i antyoksydacyjnie, przeciwalergicznie, do tego wycisza i uspokaja, wzmacnia naczynia krwionośne;
• kwercetyna zawarta w kwiatach działa przeciwzapalnie, do tego neutralizuje działanie histaminy dzięki czemu łagodzi skutki alergii, zwłaszcza tych skórnych;
• substancje zawarte w kwiatach obniżają poziom glukozy we krwi i wzmagają diurezę, ale również wspomagają wydzielanie soków żołądkowych i śluzu a także przyspieszają wchłanianie składników pokarmowych;
• napar z kwiatów forsycji stosuje się do przemywania podrażnionej skóry oraz zmęczonych oczu;
• saponiny działają moczopędnie oraz antybakteryjnie, a także wykrztuśne, antywirusowe i przeciwgrzybicze;
• kwasy fenolowe zawarte w kwiatach mają działanie przeciwutleniające, czyli posiadają zdolność do neutralizowania wolnych rodników, które mogą się przyczynić do rozwoju nowotworów;
• antocyjany zawarte w kwiatach przydają się nie tylko w ziołolecznictwie, ale również w kosmetyce wspierając zawartą w skórze elastynę oraz włókna kolagenowe, czyli hamując tym samym procesy starzenia się skóry.

Kto powinien sięgać po kwiaty forsycji? Na pewno mający problemy z wątrobą (marskość, stłuszczenie), a także z naczyniami krwionośnymi (mający żylaki, hemoroidy, pękające naczynka) i ci z chorobami oczu (zaćma, jaskra, zmęczone oczy, zapalenie spojówek) oraz zmagający się ze zbyt wysokim ciśnieniem krwi i mający problemy z krążeniem. Do tego zmagający się z obniżoną odpornością, zakatarzeni, mający grypę oraz infekcję o podłożu wirusowym lub bakteryjnym.

Napar z forsycji – jak przygotować

Wystarczy garść suszonych lub świeżych kwiatów (świeże niech poleżą z pół godziny na białej ściereczce by wyszły robaczki), zalanie ich wodą o temperaturze 60^oC, przykrycie spodeczkiem i zostawienie na kilkanaście minut.

Herbata z forsycji przypomina w smaku zieloną herbatę. Można ją łączyć z miodem i imbirem, albo dosypywać kwiatki do innych herbat.

Ważna uwaga!

Rutyna dość słabo wydziela się z kwiatów i rozpuszcza w wodzie, warto więc przed zalaniem skropić kwiaty alkoholem, w którym rutyna rozpuszcza się doskonale. A po kilku minutach od skropienia zalać wodą i pić po pół godzinie.

Gatunki i odmiany forsycji

W polskich ogrodach najczęściej goszczą:

Forsycja pośrednia (Forsythia intermedia), która jest mieszańcem forsycji zielonej i zwisłej. Wśród najpiękniejszych odmian wymienić należy:

• ’Densiflora’ – dorasta do 3 m i jest starą odmianą, ma jasnożółte kwiaty, które oblepiają całe pędy,
• ’Goldrausch’  – dorasta do 3 m, jest to zwarty i wyprostowany krzew o bardzo dużych kwiatach, jest odmianą należącą do kwitnących najwcześniej wiosną,
• ’Minigold’ – dorasta do 1-1,5 m liście jesienią mają złoty kolor, kwiaty są natomiast jasnożółte i pojawiają się wczesną wiosną przed liśćmi.

Forsycja zwisła (Forsythia suspensa) dorasta do 3 m wysokości a jej pędy są cienkie i zwisające, kwitnie na żółto. Występuje w dwóch odmianach:

• suspensa var. fortunei ma pędach początkowo wyprostowane, dopiero starsze są zwisające,
• suspensa var sieboldii ma pędy zwisające lub pokładające się.

Forsycja koreańska (Forsythia ovata) dorasta góra do 1,5 m wysokości i ma niewielkie, jasnożółte kwiaty. I choć zakwita bardzo wcześnie, to jej ukwiecenie nie jest zbyt spektakularne.

Forsycja zielona (Forsythia viridissima) dorasta do 3 m wysokości i wyróżnia się nie tylko żółtymi kwiatami, które dość licznie oblepiają gałązki, ale również liśćmi, na których widoczne jest białe unerwienie (odmiana 'Kumson’). Idealna na żywopłoty, mało wymagająca i wytrzymała na susze i mrozy.

Fot. główna: PublicDomainPictures/pixabay.com