Prusznik (Ceanothus) jest krzewem należącym do rodziny szakłakowatych o liczbie gatunków między 59 a 62, a to dlatego, że roślina ta bez problemu się krzyżuje zarówno w naturze jak i w uprawie. W naturze rośnie w Ameryce Północnej. Powszechnie są tam również sadzone w ogrodach, a to dlatego, że pruszniki są mało wymagające, a przy tym nieziemsko kwitną. Są uznawane za najpiękniej na niebiesko kwitnące rośliny świata. U nas rzadko uprawiane, a to dlatego, że nie są w pełni mrozoodporne.
W Polsce uprawia się kilka gatunków prusznika:
- prusznik amerykański (Ceanothus americanus)
- prusznik jajolistny (Ceanothus herbaceus)
- prusznik blady (Ceanothus × pallidus)
- prusznik niebieski (Ceanothus × delileanus)
- prusznik płożący (Ceanothus thyrsiflorus)
Jak wygląda prusznik
Pisząc o pruszniku po prostu trzeba zacząć od kwiatów. Są one wręcz nieziemskie. Choć są drobne, to zebrane w grona i baldachy wyglądają spektakularnie. I ten ich kolor – chabrowo-niebieski – najczęściej występujący i najpiękniejszy. Zdarzają się jednak odmiany o kwiatach białych, różowych, niebieskich czy fioletowych. Często pięknie pachną. Gdy przekwitną, ich miejsce zastępują drobne owoce w formie torebki okrytej skórzastą owocnią. W środku znajdują się 3-4 nasiona, które wyskakują wręcz po gwałtownym otwarciu się owocnika.
A wracając do początku, to prusznik jest krzewem, który w zależności od odmiany i tego, gdzie rośnie osiąga bardzo różne wysokości i rozpiętości (od 60 cm do 2 m), na którą to wysokość składają się wyprostowane, sztywne wzniesione pędy, często pokryte cierniami. Pruszniki mogą czasami w naturze przybierać formę drzewa dorastającego do 7 m wysokości.
Są również pruszniki o pokroju płożącym i wiotkich pędach (właśnie prusznik płożący), które mocno się rozrastają, a ich pędy osiągają od 2 do 4 m długości i można je puścić jak powojniki po pergolach. Krzewy prusznika, w zależności od gatunku mogą być zimozielone (prusznik płożący), albo mogą tracić liście przed zimą (prusznik niebieski). Mają od 2 do 8 cm długości, ich brzegi są najczęściej lekko ząbkowane.
Uprawa prusznika
Utrzymanie prusznika w dobrej kondycji w naszym klimacie łatwe nie jest. W ogrodzie może rosnąć tylko na tych terenach, gdzie zimy są najłagodniejsze, a i tak nie zawsze je przetrwa. Warto wybrać do ogrodu odmiany zrzucające przed zimą liście. Są też kompaktowe odmiany prusznika, które można uprawiać w donicach i przed zimą chować je choćby do garażu.
Ze względu na piękno kwiatów prusznika, coraz więcej osób decyduje się mieć go w ogrodzie, dlatego warto wiedzieć jakie wymagania uprawowe ma krzew. Jeśli zdecydujemy się posadzić go w ogrodzie, powinno to być miejsce możliwie najcieplejsze (przy południowej ścianie budynku) i dobrze osłonięte od wiatru. Jeśli nawet przemarzną nieco, to wiosną odbiją. Dlatego koniecznością jest ściółkowanie podłoża grubą warstwą np. kory, bo ściółka jest w stanie ochronić część podziemną rośliny. Dodatkowo przed nadejściem mrozów należy usypać wokół pnia kopczyk z kompostu, torfu lub trocin.
Ziemia dla prusznika musi być naprawdę żyzna, najlepiej próchnicza, dobrze przepuszczalna o stałej, umiarkowanej wilgotności (źle znoszą i zalania i przesuszania) i obojętnym pH. Zawsze z początkiem kwitnienia powinno się krzewy zasilać nawozem dla roślin kwitnących, albo podlewać wodą z biohumusem. Przekwitnięte kwiatostany usuwa się by rośliny nie traciły energii na tworzenie owoców, a spożytkowały na wypuszczanie nowym kwiatów.
Pruszniki zrzucające liście na zimę przycina się wiosną, pozbywając się przemarzniętych pędów. Cięcie dodatkowo wzmacnia roślinę i nadaje jej pożądany kształt.
Prusznik amerykański
Jest jednym z niewielu gatunków prusznika, który jest u nas dostępny i ma szansę przetrwać zimę w cieplejszych rejonach naszego kraju, choć nie jest to pewnikiem. Bardzo popularny za to w Ameryce Północnej, gdzie powszechnie występuje w naturze. Jego liście wykorzystywane są jako substytut herbaty, pobudzającej, choć nie zawierającej kofeiny, ale ma też inne zastosowania. Przez rdzennych mieszkańców Ameryki korzenie i kora wykorzystywane są w leczeniu górnych dróg oddechowych. Zimą jego pędy są cenną karmą dla zwierząt dzikich. Ekstrakty z korzeni i kwiatów stosowane są jako garbniki.
Jest to krzew osiągający od 0,5 do 1 m wysokości i składa się z dużej ilości cienkich pędów. System korzeniowy jest mocno rozbudowany i składa się z grubych korzeni, które mocno się zagłębiają oraz dużej ilości korzeni włośnikowych, które utrzymują się pod powierzchnią ziemi. Kwitnie na biało, a drobne kwiaty zebrane są w grona i wyglądają dzięki temu bardzo okazale. Owocami się suche, pękające samoistnie torebki nasienne.
Prusznik jajolistny
Prusznik jajolistny (Ceanothus herbaceus) w naturze pospolicie występujący w Ameryce Północnej. Jest rośliną zdolną przetrwać nawet długo trwające susze, ponieważ jej korzenie mogą sięgać nawet 5 metrów. Lubi miejsca słoneczne, ciepłe i osłonięte od wiatru. Podłoże powinno być przepuszczalne, by nie tworzyły się zastoiny wodne. Jest to niewielki krzew, który może być z powodzeniem uprawiany w donicach, osiąga bowiem od 0,5 do 1 metra wysokości. Liście zielone i w zależności od odmiany od jajowatych do lancetowatych. Pędy są wyprostowane i naturalnie układają się tworząc kształt półkuli.
Na końcach pędów wyrastają licznie drobne, białe kwiatki tworzące wiechy. Gdy przekwitną na krzewach pojawiają się owoce w postaci trójklapowych torebek, które po osiągnięciu dojrzałości same się otwierają i wypuszczają nasiona.
Korzenie prusznika jajolistnego mają właściwości lecznicze, stosowane są w leczeniu astmy, kaszlu, czy przy zapaleniu oskrzeli. Kwiaty bogate w saponiny wykorzystuje się w produkcji mydła. Liście wykorzystuje się często jako substytut herbaty.
Prusznik blady
Prusznik blady (Ceanothus × pallidus) jest krzewem o wzniesionym pokroju i może osiągnąć 1,5 metra wysokości i tyleż rozpiętości. Idealnie więc nadaje się do uprawy nie tylko w ogrodzie, ale również w donicach na tarasie. Ma ciemnozielone liście, które wyrastają na czerwonych pędach. Kwiatostany tworzą na ich końcach groniaste wiechy. Kwiaty mają bladoróżową barwę i pięknie pachną.
Do prawidłowego rozwoju potrzebują żyznej, piaszczysto-gliniastej ziemi o odczynie najlepiej obojętnym do lekko kwaśnego. Krzew powinien rosnąć w miejscu słonecznym, a jednocześnie dobrze osłoniętym od wiatru. Krzew nie jest w pełni mrozoodporny, więc należy go grubo ściółkować, a przed zimą kopczykować i osłaniać agrowłókniną. Wiosną pędy skraca się o połowę. Jego sadzenie również zaleca się czynić wiosną, żeby zdążył się jak najlepiej zaaklimatyzować.
Najbardziej u nas popularną odmianą jest Prusznik blady 'Marie Simon’.
Prusznik niebieski
Prusznik niebieski (Ceanothus × delileanus) w naturze występuje przede wszystkim w Kalifornii (USA), ale jest krzewem niezwykle popularnym w klimatach umiarkowanych jako krzew ozdobny. Zawdzięcza to swoim nieziemsko pięknym kwiatom barwy chabrowo-niebieskiej. Krzew dorasta do ok. 3 metrów wysokości, ma wyprostowane pędy i zwarty pokrój. Liście są ciemnozielone, czasem nakrapiane i mają owalny kształt. Na końcach pędów tworzą się obfite, wiechowate kwiatostany złożone z drobnych, niebieskich kwiatków.
Jeśli zapewni się roślinie żyzną, przepuszczalną glebę o stałej, umiarkowanej wilgotności a do tego będzie się ją systematycznie od początku kwitnienia zasilać nawozami dla roślin kwitnących, to odwdzięczy się niezwykle intensywnym kwitnieniem i będzie wyglądać nieziemsko. Gdy kwiaty przekwitną pojawia się owoc w formie torebki z nasionami w środku.
Prusznik płożący
Prusznik płożący vel Bez kalifornijski vel Prusznik laskokwiat (Ceanothus thyrsiflorus) to krzew, który zimą pozostaje zielony. W naturze może dorastać do 6 m wysokości, u nas, puszczony na pergoli czy innej podporze najczęściej nie przekracza 4 metrów. Ma bardzo ładne, błyszczące, ciemnozielone liście osiągające do 4 cm długości. Na końcach pędów pojawiają się drobne kwiatki, tworzące grona. Te groniaste kwiatostany mają barwę w najróżniejszych odcieniach niebieskiego aż po niemal białą.
Jest to roślina miododajna, chętnie odwiedzana przez pszczoły i inne zapylacze. Jej kwiaty kochają motyle a owoce są chętnie zjadane przez ptaki.
Ten zimozielony krzew powinien być sadzony w pełnym słońcu, w miejscu osłoniętym od wiatru. Wymaga ziemi żyznej, próchniczej i ściółkowania. Przed nadejściem silnych mrozów powinien być kopczykowany i osłonięty agrowłókniną.
Popularnymi u nas odmianami są: Prusznik płożący 'Repens’ o niebieskich, wiechowatych kwiatostanach, który osiąga od 1 do 3 m wysokości oraz Prusznik płożący 'Blue Mound’, dorastający do 2 m wysokości, którego kwiatostany również są wiechowate i w niebieskim kolorze.
Fot. główna: Prusznik płożący – Prusznik laskokwiat – Bez kalifornijski, autor Barra, CC BY 3.0, commons.wikimedia.org
