Większość warzyw uprawia się tylko przez jeden sezon. Każdego roku musimy więc zakasać rękawy, aby cieszyć się pomidorami, czy ogórkami. Warto więc uzupełnić ogród o warzywa, które wydają plon co roku. Wiele z nich nie jest często spotykana w polskich ogrodach i kuchni, ale część z nich to nasi starzy, dobrzy znajomi.
Warzywa wieloletnie są w większości łatwe w uprawie. Trzeba jednak uważnie wybrać dla nich stanowisko, nie praktykuje się bowiem ich przesadzania. Problemem dla nich mogą też być szkodniki. Łatwiej jest bowiem zadomowić się im w roślinach rosnących wiele lat niż tych dopiero wzrastających. Trzeba otoczyć je specjalną ochroną. Zapomnijmy o tym wszystkim na chwilę. Ich najważniejsza cecha usuwa te niewielkie trudności w cień. Sadzimy je raz, a potem tylko czekamy na plony. Przygotowaliśmy więc zbiór najciekawszych warzyw wieloletnich do uprawy w Polsce.
Warzywa wieloletnie w pigułce
- Warzywa wieloletnie są łatwe w uprawie, wymagają jednorazowego sadzenia i oferują plony przez wiele lat
- Szparagi, szczypiorek, chrzan, szczaw i rabarbar to przykłady popularnych warzyw wieloletnich w Polsce, które różnią się wymaganiami dotyczącymi stanowiska, pielęgnacji i zbiorów
- Mniej znane, ale interesujące warzywa wieloletnie, jak komosa strzałkowata czy cebula wielopiętrowa, mogą być ciekawym dodatkiem do ogrodu
- Warzywa wieloletnie wymagają specjalnej ochrony przed szkodnikami i nie praktykuje się ich przesadzania
Warzywa wieloletnie – szparag
Sezon na kupowanie w sklepie szparagów zaczyna się w kwietniu i trwa do lipca. Wielu z nas nie daje się długo kusić na ten rarytas. Nie wszyscy jednak wiedzą, że szparagi można uprawiać również we własnym ogródku. Nie każdy też wie, że jest to roślina wieloletnia. Gatunek, który zjadamy z młodymi ziemniakami posypanymi koperkiem, naukowo nazywa się szparagiem lekarskim (Aspargus officinalis). W Polsce rośnie nawet dziko.
Warzywa wieloletnie – szparagi, autor: Martin Abegglen/flickr.com
Stanowisko i sadzenie szparaga
Szparag najlepiej rośnie w pełnym słońcu. Stanowisko musi być dobrze osłonięte od wiatru. Gleba powinna być żyzna oraz bogata w wapń. Roślina urośnie najlepiej, kiedy wcześniej zmiesza się ją z nawozem organicznym, na przykład kompostem.
Szparagi do uprawy kupuje się pod postacią sadzonek. Są to w rzeczywistości kłącza, które nazywane są karpą. Umieszcza się je rzędami w kopczykach, które położone są w odległości co najmniej 50 centymetrów od siebie. Przed ich wykonaniem, dobrze jest porządnie przekopać podłoże.
Pielęgnacja i zbiór szparaga
Pielęgnacja szparaga polega przede wszystkim na usuwaniu jego martwiejących pędów oraz pojawiających się chwastów. Szparaga nie trzeba często podlewać.
Do celów spożywczych używa się jego młodych, nadziemnych pędów. Należy więc pamiętać, żeby zbiory przeprowadzać w odpowiednim momencie. Starsze części naziemne rośliny drewnieją i robią się niesmaczne. Szparag wypuszcza je co roku przez co najmniej 12 lat. Posadzenie go to więc inwestycja, która długo daje owoce.
Warzywa wieloletnie – szczypiorek
Szczypiorek to właściwie czosnek szczypiorek (Allium schoenoprasum). Ta nazwa nie jest przypadkowa, ponieważ to roślina z tej samej rodziny co właśnie czosnek. Co ciekawe, nawet tę drugą bylinę można uprawiać jako roślinę wieloletnią, jest to jednak rzadka praktyka. A sam szczypiorek? To właściwie król Polskich warzyw wieloletnich. Jest mieszkańcem bardzo wielu polskich ogródków. Mimo to nie każdy zdaje sobie sprawę, gdzie powinien rosnąć i jak niego dbać.
Warzywa wieloletnie – szczypiorek, autor: Gertjan van Noord/flickr.com
Stanowisko i sadzenie szczypiorku
Szczypiorek kupujemy jako gotową roślinę lub nasionka. Do uprawy w ogrodzie polecamy bardziej tę drugą opcję. Wysiewać szczypiorek powinniśmy w miejscu słonecznym, ale dobrze radzi sobie również w półcieniu. Tak jak większość warzyw, lubi żyzne i próchnicze podłoże. Jego odczyn powinien być lekko kwaśny. Przed wysianiem można je wzbogacić o obornik. Robi się to wczesną wiosną, a kiedy się spóźnimy, przyjmie się też w lipcu lub sierpniu.
Pielęgnacja i zbiór szczypiorku
Młode rośliny trzeba często podlewać, starsze znoszą okresowe susze. Szczypiorek przez cały sezon trzeba plewić. Przez cały sezon można też go zbierać. Lepszy smak ma jednak przed kwitnieniem. Usuwając świeżo zakwitłe kwiaty, można dłużej zachować ich delikatność dla podniebienia.
Warzywa wieloletnie – chrzan
Chrzan pospolity (Armoracia rusticana) znany jest wszystkim Polakom z wielkanocnego stołu. Wielu z nas wyprawia się po rosnące dziko korzenie wczesną wiosną. Dzisiaj nieco rzadziej można go spotkać na łące, dlatego warto zawczasu zadbać o ten ważny element świąt. Bez tego ostrego smaku nie ma w końcu Wielkanocy.
Warzywa wieloletnie – chrzan, autor: Nordhage/flickr.com
Stanowisko i sadzenie chrzanu
Chrzan woli miejsca zasłonięta od słońca, ponieważ jego liście są wrażliwe na poparzenia. To kolejne warzywo lubiące próchniczą i żyzną glebę. Nie znosi natomiast ziemi kwaśnej. Można ją nieco zasilić obornikiem przed rozpoczęciem sadzenia. Robi się to z korzeniami około 20-centymetrowymi. Wykonujemy tę czynność na wiosnę, bądź jesienią. Należy dać każdej sadzonce około 40 centymetrów miejsca, a jeśli planujemy posadzić dużo roślin, jeszcze dodatkowo 20 centymetrów. Pamiętajmy, by pozostawić czubek korzenia na wierzchu.
Pielęgnacja i zbiór chrzanu
Tak jak większość warzyw, również chrzan nie znosi konkurencji. Odchwaszczenie jest konieczne. Poza tym chrzan właściwie nie potrzebuje pielęgnacji, choć może źle znosić długie susze. Chrzan zbieramy oczywiście przy okazji zbliżających się świąt wielkanocnych, ale jeszcze lepsze w smaku są najmłodsze, jeszcze jesienne korzenie. Z postępującym rozwojem, tracą one na soczystości i stają się twarde.
Warzywa wieloletnie – szczaw
Szczaw zwyczajny (Rumex acetosa) to kolejne warzywo, które można zbierać dziko. Rośnie bowiem pospolicie w całym kraju. Jest ceniony w kuchni, ze względu na kwaśny smak jego liści. Ostatnio do łask wraca zupa szczawiowa. Liście można także udusić, podobnie jak się robi to ze szpinakiem.
Warzywa wieloletnie – szczaw zwyczajny, autor: Donald Hobern/flickr.com
Stanowisko i sadzenie szczawiu
Warzywo to lubi słońce, ale nie jest tak wybredne, jak większość z nich. Wystarczy mu średnio żyzna gleba. Nie trzeba jej więc przed sadzeniem nawozić. Nasiona można wysiewać w rzędach co około 40 centymetrów, do płytkich dołeczków. Gdy rośliny wzejdą, należy je dodatkowo porozdzielać, tak by każda miała dla siebie około 10 centymetrów przestrzeni po bokach.
Pielęgnacja i zbiór szczawiu
Konieczne jest odchwaszczanie. Poza tym szczaw trzeba podlewać podczas suszy . Liście zbiera się, kiedy osiągną 10 centymetrów wysokości. Po wypuszczeniu szypułek stają się one niesmaczne, dlatego warto je usuwać. Chyba że marzy nam się więcej szczawiowej w przyszłym roku. Wtedy potrzebne nam będą nasionka. Z rośliny kwitnącej liści nie zbieramy.
Warzywa wieloletnie – rabarbar
Tym razem nieco bardziej oczywiste warzywo niż jego poprzednik. Choć niektórzy mogliby się kłócić, że to owoc, a to ze względu, że używa się go głównie do deserów. Najczęściej uprawianym gatunkiem jest rabarbar ogrodowy (Rheum rhaponticum). Znajduje on się w wielu ogrodach, nie w każdym jednak daje obfity plon. Czytając dalej, przekonasz się dlaczego.
Warzywa wieloletnie – rabarbar, autor: kaboompics/pixabay.com
Stanowisko i sadzenie rabarbaru
To kolejny amator słońca. Znosi także półcień. Lubi żyzne gleby i zdecydowanie preferuje te wapienne. Nie lubi z kolei zbyt wilgotnego podłoża, a raczej, jeśli chodzi o wodę, ceni sobie umiar. Sadzimy go na początku jesieni, materiał do rozmnażania uzyskując przez podział karpy. Robimy to w rzędach oddalonych od siebie o około 100 centymetrów.
Pielęgnacja i zbiór rabarbaru
Mimo że rabarbar nie jest fanem podmokłych gruntów, nie wolno zapominać o jego podlewaniu. Źle znosi nawet okresowe susze. By wydał optymalny plon, wymaga zasilania, na przykład nawozami wieloskładnikowymi z zawartością azotu. Nie wolno zapominać również o jego odchwaszczaniu. Rabarbar można zbierać na drugi rok po posadzeniu. Wykonuje się to od maja do lipca. Zawsze zostawiamy przynajmniej ⅓ rośliny na miejscu, inaczej może ona obumrzeć.
Mniej oczywiste warzywa wieloletnie
Dla tych, którzy dotarli do tego akapitu, przygotowaliśmy bonus. Wybór kilku mniej w Polsce znanych, za to bardzo interesujących roślin warzywnych.
Komosa
Chodzi właściwie o komosę strzałkowatą (Blitum bonus-henricus). Ta roślina była niegdyś spożywana przez całą Europę, zwłaszcza jako wypełniacz żołądka na przednówku. Liście jadano na surowo, a z nasion robiono kaszę. Być może znamy z opowieści dziadka tę pradawną roślinę. Ludziom zdarzało się ją jadać jeszcze w czasach II wojny światowej.
Warzywa wieloletnie – komosa, autor: Gertjan van Noord/flickr.com
Cebula wielopiętrowa
To ciekawa odmiana cebuli o łacińskiej nazwie Allium cepa ‘proliferum’. Rośnie ona, jak sama nazwa wskazuje — piętrami. Pojawia się na niej nawet kilka stopni kwiatostanów, zakończonych gniazdem cebul.
Warzywa wieloletnie – cebula wielopiętrowa, autor: JoLynne Martinez/flickr.com
Pióropusznik
Tak, ta roślina to paproć i, mimo to można zaliczyć ją do warzyw. Występuje w Bieszczadach, a niektórzy z nas mają ją nawet za ozdobę swojego ogródka. Mało kto jednak wie, że można ją jeść. Chodzi tu o konkretnie o pióropusznik strusi (Matteuccia struthiopteris). Podawanie jej młodych pędów jest popularną praktyką w eleganckich, zagranicznych restauracjach.
Warzywa wieloletnie – pióropusznik strusi, autor: Larry Reis/flickr.com
Tym zaskakującym akcentem kończymy artykuł. Życzymy pysznych warzyw z własnych upraw, a może także egzotycznych wycieczek po nieznane smaki? Dla każdego coś miłego.
Warzywa wieloletnie w pigułce
Warto uprawiać warzywa wieloletnie w ogrodzie. Oferują one szereg korzyści, w tym mniejszy wysiłek związany z corocznym sadzeniem, a także możliwość cieszenia się świeżymi plonami przez wiele lat po jednorazowym posadzeniu. Warzywa takie jak szparagi, szczypiorek, chrzan, szczaw i rabarbar są łatwe w uprawie i mogą stanowić wartościowy dodatek do domowego ogrodu, dostarczając nie tylko pożywienia, ale i urozmaicając dietę rodzinną. Ponadto, eksploracja mniej znanych warzyw wieloletnich może stanowić ciekawe doświadczenie kulinarno-ogrodnicze.
Bibliografia:
- D. Woźniak, Działkowiec, Wieloletnie warzywa cebulowe, 08/1993, s.9,14-15
- T. Sabat, Działkowiec, Warzywa wieloletnie, 11/2020, s.50-51
- A. Gawrys, Kwietnik, Warzywa na wiele lat, 05/2011, s.36-37
Fot. główna: K M/flickr.com
