Przycinanie drzew i krzewów należy do kluczowych zabiegów pielęgnacyjnych. Generalnie drzewa i krzewy potrzebują cięcia, a przynajmniej w większości. Niektóre krzewy bez tego zabiegu szybko dziczeją, są rzadkie albo tworzą bezładny gąszcz, często robią się nadmiernie wybujałe i zwyczajnie wyglądają biednie. Są też takie, które puszczone na żywioł będą prezentowały się zjawiskowo, choć cięcia bez problemu znoszą. Są jednak drzewa i krzewy, których się ciąć nie powinno, gdyż często po tym zabiegu zamierają. Nie wszystko zależy zatem od naszych upodobań i gustów ale również od wymagań roślin.
Po co przycinać drzewa i krzewy?
Cięcie drzew i krzewów jest jednym z najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych. Ale by to prawidłowo czynić, trzeba mieć wiedzę na temat biologii nie tylko poszczególnych gatunków ale nawet odmian, a aby sprawnie poruszać się po poradnikach dotyczących cięcia, warto zapoznać się z budową drzew i krzewów owocowych.
Jakiego rodzaju cięcie roślin by to nie było, zawsze jest to ingerencja w naturę, dlatego czynić to należy z rozwagą i ostrożnością. Trzeba brać pod uwagę, że każdy gatunek drzew czy krzewów ma charakterystyczny dla siebie sposób wzrostu i rozgałęziania się. Należy wiedzieć na których pędach zawiązują się pąki kwiatowe i jaki jest sposób ich rozmieszczenia. Ważne są również terminy cięć, często zupełnie inne dla tych samych gatunków ale innych odmian drzew i krzewów. Dopiero uzbrojeni w wiedzę możemy zabrać się za przycinanie pędów i gałęzi.
Są dwa powody, dla których wykonujemy cięcia: nieprzyrodnicze, czyli techniczne (są konieczne gdy np. drzewo tak się rozrosło, że gałęzie zagrażają np. budynkowi czy też rosnąc „wchodzą” na drogę), a drugi powód to cięcia przyrodnicze, czyli pielęgnacyjne.
Cięcia drzew w sadzie, autor: Anna Shvets, Pexels
Rodzaje cięć drzew i krzewów
Poniżej wymienimy wszystkie najbardziej znane metody cięcia drzew i krzewów, zarówno dotyczące drzew i krzewów owocowych jak i ozdobnych.
Cięcie prześwietlające
Cięcia prześwietlające dotyczą w zasadzie drzew, krzewy w większości przypadków im gęściejsze tym bardziej atrakcyjne. Jeśli natomiast chodzi o korony drzew, w każdym przypadku należy zadbać by jak najwięcej światła docierało do jej wnętrza. Zapewni to większą ochronę przed chorobami i szkodnikami. Na uwadze trzeba mieć jednak, że jednorazowo nie wolno nam usuwać więcej niż 15% korony drzewa.
Cięcie gałęzi, autor: Michael Schwarzenberger, Pixabay
Cięcia odmładzające
Ma na celu usunięcie wiekowych już pędów, np. takich, które już bardzo słabo kwitną lub owocują albo ich kora jest stara, zmurszała i zaczyna odpadać. Dotyczy to starych drzew i krzewów i ma na celu pobudzenie do wytwarzania nowych, młodych i atrakcyjnych pędów. W przypadku cięć odmładzających trzeba zachować szczególną ostrożność. Jeśli wytniemy zbyt dużo gałęzi czy pędów starych, możemy znacząco roślinę osłabić.
Cięcie odnawiające
Celem cięcia odnawiającego jest utrzymywanie określonej rotacji pędów owoconośnych w koronie drzewa. Cięcie odnawiające wykonujemy wiosną, utrzymując na drzewie pędy jednoroczne i dwuletnie, nigdy nie pozostawiając gałązek owoconośnych przez okres dłużmy niż 3 lata.
Cięcie odnawiające wykonujemy przede wszystkim przy brzoskwiniach, ponieważ te owocują głównie na pędach jednorocznych.
Co ciekawe, jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku w Polsce cięcie to w zasadzie nie było wykonywane (o czym pisze doktor Augustyn Mika w książce Ciecie drzew i krzewów owocowych), teraz jest już stosowane, choć nadal nie jest to najpopularniejsza metoda cięcia.
Cięcie na krótkopędy
Jest to metoda cięcia mająca swoje korzenie w ogrodach dworskich i przypałacowych, gdzie drzewom nadawano zmyślne, dostojne kształty. Następnie, by utrzymać nadany wcześniej kształt stosowano wiosenne cięcie na krótkopędy, ponawiane uszczykiwaniem pędów latem.
Cięcie na krótkopędy charakteryzuje się pozostawianiem na konarach wszystkich krótkopędów. Długopędy natomiast skraca się do kilku oczek, z których następnie wyrastają nowe krótko i długopędy. Te z kolei ponownie albo się pozostawia (krótkopędy) albo tnie (długopędy). Zabieg ten wykonuje się już na młodych drzewkach i prowadzi aż do kresu jego życia.
Pielęgnacyjne cięcie drzew i krzewów
Cięcie pielęgnacyjne to podstawowy rodzaj wykonywanego cięcia. Wykonywane jest jako pierwsze i polega na usunięciu martwych, nadłamanych lub chorych pędów oraz gałęzi.
Cięcia formujące
Cięcia formujące w przypadku krzewów mają największe znaczenie w przypadku krzewów młodych. Ich celem jest przede wszystkim maksymalne zagęszczenie, na co wpływ ma odpowiednie przycinanie wierzchołków pędów. Ważne jest również usuwanie pędów się krzyżujących, jeśli nie zostaną wykonane, krzew będzie miał coraz brzydszy pokój a do jego wnętrza przestaną w końcu docierać promienie słoneczne.
Ten rodzaj cięcia jest tym podstawowym w pielęgnacji drzew. Ma ono decydujący wpływ na wygląd korony ale również decyduje o jej wytrzymałości i eliminuje skłonność do rozłamywania się. Zapewnia utrzymanie dominacji przewodnika czyli pnia głównego. Inne przewodniki należy wycinać u samej nasady by nie osłabiały tego głównego i nie stanowiły dla niego konkurencji. Zapewni to również równomierne rozmieszczenie gałęzi i zapobiegnie powstawaniu rozwidleń pod ostrym kątem, które mogą prowadzić do wyłamywania się konarów. W przypadku krzewów szczepionych nie usuwanie pędów wybijających z podkładki, na której szlachetna odmiana została zaszczepiona sprawi, że odrosty szybko zagłuszą odmianę szlachetną.
Cięcia sanitarne
Są konieczne niezależnie od tego czy roślina dobrze znosi cięcia czy też nie. Usuwanie bowiem pędów chorych, uszkodzonych i zasuszonych decyduje o tym czy usuwamy potencjalne ogniska choroby czy też pozwolimy im się rozprzestrzenić na całą roślinę. Dodatkowo takie pędy czy gałęzie po prostu szpecą roślinę a w przypadku złamania się pod wpływem np. wiatru czy ciężarem śniegu mogą stać się dla nas samych zagrożeniem.
Cięcia korygujące
Korygujemy krzewy i drzewa, które wcześnie zostały źle przycięte i w niewłaściwy sposób ukształtowane. Dotyczy to przeważnie roślin starszych.
Cięcie stymulujące
Cięcie stymulujące wykonujemy wczesną wiosną. Polega ono na usunięciu zeszłorocznych przyrostów (przycinając je tuż przy podstawie), co stymuluje je do wypuszczenia większej liczby młodych pędów.
Cięcie wiosenne, letnie, jesienne i zimowe
Cięcie możemy podzielić również ze względu na okres, kiedy jest ono wykonywane. Wyróżniamy tutaj wówczas cięcie wiosenne (wykonywane wiosną), cięcie letnie (wykonywane latem), jesienne (wykonywane jesienią) oraz cięcie zimowe (wykonywane zimą). Nie ma schematu, który pozwoliłby przypasować konkretną metodę cięcia do pory roku – w tym wypadku każda roślina będzie potrzebowała innego rodzaju cięcia w innym, dogodnym dla niej terminie.
Przycinanie krzewów liściastych
W przypadku krzewów wykonujemy przede wszystkim cięcia formujące. Natomiast w przypadku krzewów kwitnących chyba najważniejszym rodzajem cięć jest to poprawiające jego kwitnienie. Odpowiednio i w terminie wykonane nie tylko umożliwi roślinie zawiązanie większej ilości pąków kwiatowych ale zapobiegnie zbyt bujnemu wzrostowi rośliny. O terminach decydują tu pora kwitnienia oraz to czy roślina kwitnie na pędach zeszło- czy tegorocznych. Zwrócić tu należy uwagę nie tylko na gatunek rośliny, często kluczowa bywa nawet odmiana. Np. tawuły. Generalnie przycina się je bardzo wczesną wiosną, zanim jeszcze rozpoczną wegetację, będą bowiem kwitnąć na pędach nowych. Ale już tawułę wczesną, która zaczyna kwitnąć na pędach zeszłorocznych już w kwietniu przycinać należy dopiero po przekwitnięciu.
Przycinanie drzew liściastych
Najlepszym momentem wykonania cięć w wypadku drzew liściastych jest czas od listopada do marca, zanim ruszą soki. Ale są od tej reguły wyjątki. Brzozę, grab czy klon ze względu na to, że „płaczą” (wydzielają mnóstwo soków), powinno się przycinać od czerwca do września.
Kuliste krzewy, autor: Ellen26, Pixabay
W przypadku drzew najważniejsze i decydujące o późniejszym wyglądzie korony i wytrzymałości drzewa są pierwsze cięcia egzemplarzy młodych. Po pierwsze takie szybkie cięcie po posadzeniu wspomoże drzewo w kwestii przyjęcia się w danym miejscu. Jeśli pierwsze cięcia są wykonane prawidłowo, wspomogą późniejszą wytrzymałość drzew na rozłamanie. Drzew wiekowych w zasadzie nie powinno się już przycinać. Duże rany powstałe wówczas ciężko i długo się goją a jak w wypadku robinii lub orzecha mogą nie zagoić się nigdy. W wypadku starych drzew należy zatem ograniczyć się do wykonywania cięć pielęgnacyjnych.
Przycinanie krzewów iglastych
Generalnie wymagają jedynie cięć pielęgnacyjnych, które wykonuje się w razie konieczności, czyli gdy należy usunąć połamane czy też uszkodzone gałęzie albo te porażone przez chorobę lub szkodniki. Tak naprawdę nie ma innej konieczności by krzewy iglaste przycinać.
Co innego formowanie, które koniecznością nie jest. Tym niemniej krzewy iglaste to wdzięczny obiekt do formowania czy to w formie żywopłotu czy też figur geometrycznych, spirali albo innych wymyślnych kształtów. Cięcia formujące wykonuje się wczesną wiosną.
Przycinanie drzew iglastych
Drzewa iglaste nie wymagają cięć, chyba że właśnie są to cięcia sanitarne, mające na celu usunięcie pędów uszkodzonych czy też chorych. Iglaki są natomiast wdzięcznym materiałem do formowania w kule, spirale, czy inne kształty i ten rodzaj cięć wykonuje się wczesną wiosną.
Trzeba wiedzieć, że im więcej jednorazowo wytniemy gałęzi, tym mocniej obciążymy i osłabimy drzewo. Rany po cieciach to zawsze potencjalne ułatwienie dla wniknięcia patogenów czy ataku szkodników. Takie mocno przycięte drzewa iglaste są również mniej odporne na suszę.
Istnieje grupa iglaków, która gorzej toleruje przycinanie. Są to świerki, sosny i jodły. Mniejsza tolerancja na cięcie wynika przede wszystkim ze zdolności tych roślin do regeneracji oraz wypuszczania młodych pędów. Drzewa iglaste posiadają zazwyczaj jeden duży pąk umiejscowiony na pędach, wokół którego skupiają się mniejsze pąki boczne. jeśli wykonany cięcie, przyrosty będą mogły wytworzyć się już tylko z pąków w pobliżu wierzchołka.
Podwiązywanie roślin
Podwiązywanie wykonujemy zarówno na drzewach (np. podwiązując pędy drzew owocowych do pionowego prowadzenia) jak i krzewach. Podwiązywanie wykonuje się również na krzewach prowadzonych przy ścianach, podwiązuje się je wówczas do kratek, sznurów czy drutów, po których mogą się piąć.
Zabezpieczanie ran po cięciach
Zasada jest taka, że wszystkie rany po cięciach powinny zostać zabezpieczone. Oczywiście trudno jest je zabezpieczyć w przypadku rozległych cięć drobnych gałązek, ale już w przypadku grubszych pędów jest to konieczne. Dobrze jest użyć do tego celu maści ogrodniczej i przy pomocy pędzelka nakładać dość grube warstwy na każdą ranę. Robi się to natychmiast po cięciu. Dzięki temu rany dużo szybciej się zagoją.
Tu jedna uwaga. Gdy przycinamy pędy czy gałęzie porażone chorobami, to zabezpieczając rany pędzelkiem przenosilibyśmy patogeny z jednego miejsca na drugie. W takim wypadku lepiej jest do zabezpieczania cięć używać maści ogrodniczej w sprayu. Maść taka sprawdzi się również gdy tniemy mnóstwo cienkich pędów krzewów, oprysk zabezpieczy wszystkie te małe ranki.
Drzewa i krzewy, których się nie przycina
W przypadku drzew i krzewów, które zostały uformowane już u producenta nie przycinamy ich już dopóki nie ma takiej konieczności. Usuwamy jedynie pędy rosnące do środka lub te chore czy uszkodzone.
Nie przycina się drzew iglastych, które mają wyraźny pień główny, np. jodła czy świerk.
Rany powstałe po cięciach w przypadku niektórych roślin goją się bardzo źle i bardzo długo, dlatego nie zaleca się ich cięcia. Są to takie rośliny jak np. ketmia syryjska, orzech włoski (starsze egzemplarze), klon palmowy, azalia, różanecznik, perukowiec podolski, złotokap, oczar, magnolia, świdośliwa, sumak octowiec, kalmia, mahonia pospolita czy wawrzynek wilczełyko. W przypadku tych roślin cięcia ogranicza się do wykonania tylko tych sanitarnych, czyli wycięcia chorych i uszkodzonych. Wykonuje się je wczesną wiosną – w marcu.
Kary obowiązujące za nadmierne cięcie drzew
Podczas przycinania drzew i krzewów musimy mieć na uwadze przede wszystkim ich dobro. Cięcie wykonujemy z myślą o pielęgnacji naszych roślin, zgodnie ze sztuką i z szacunkiem do naszej rośliny. Wykonując nadmierne cięcie drzew nie tylko wyrządzamy szkodę naszej roślinie, ale także możemy złamać prawo.
Przepisy te znajdziemy w Artykule 88 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Ustawa dostępna jest w całości w sejmowym systemie aktów prawnych (tutaj). Artykuł 88 daje wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta prawo wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej za usunięcie drzewa lub krzewu bez zezwolenia (tutaj piszemy kiedy można wyciąć drzewo bez zezwolenia) na własnej posesji lub bez zgody posiadacza nieruchomości; za zniszczenie drzewa czy za jego uszkodzenie wynikające z prowadzenia prac w obrębie korony drzewa.
Podsumowanie
Metod cięcia jest naprawdę sporo. Wykonuje się je u określonych roślin i o ustalonych porach roku. Wszystkie natomiast powinniśmy zawsze dopasować do konkretnej rośliny. Istnieje wiele poradników i książek omawiających najlepsze zabiegi pielęgnacyjne dla każdego gatunku a nawet odmiany, dlatego warto po nie sięgnąć zanim zabierzemy się za przycinanie naszej rośliny.
Bibliografia:
- Augustyn Mika, Cięcie drzew i krzewów owocowych, Warszawa, PWRiL, 1984, ISBN 83-09-00839-2
- Fiona Hopes, Cięcie roślin, Warszawa, Hachette Livre Polska, 2005, ISBN 83-7184-284-8
- Marek Majorowski, Iglaki: cięcie i formowanie, żywopłoty, Warszawa, Multico Oficyna wydawnicza, 2006, ISBN 978-83-7073-346-9
Fot. główna: Maria Orlova, Pexels
