Koniczyna (Trifolium) należy do rodziny bobowatych (motylkowatych). Rośnie w naturze na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii (tam się ją już jednak uprawia) i szacuje się, że koniczyna obejmuje aż 250 gatunków, z czego w Polsce mamy ich ponad 20, w tym kilka uprawianych. Porastają różne podłoża, najczęściej skaliste, wydmy, rosną na stepach, na klifach, na łąkach. Przez jednych traktowana jako chwast, przez innych ceniona roślina pastewna, jeszcze inni traktują ją jako poplon w płodozmianie, żywą ściółkę czy składową trawnika.
Czterolistna koniczyna przynosi szczęście 🙂 a ta trójlistna jest symbolem Irlandii. Kwiaty mają właściwości lecznicze (przeciwzapalne, przeciwreumatyczne) a dawniej pozyskiwano z nich żółty barwnik do barwienia tkanin. Jak widać koniczyna to roślina niezwykle wszechstronna 🙂
Postanowiliśmy odczarować koniczynę i zdjąć z niej gębę chwastu 🙂
Słów kilka o koniczynie
Koniczyna może być byliną, ale również rośliną jednoroczną, ale choć jednoroczna to i tak najczęściej bez problemu się wysieje i nie zginie. Dorasta do 70 cm wysokości, choć często płoży się przy ziemi nie przekraczając 20 cm, choć pędy dorastają do 1 metra długości. Najczęściej ma 3 listki, ale zdarza się, że jest ich 5, a nawet 9, są ząbkowane lub całobrzegie. Jej kwiatuszki zebrane są w gęste główki, czasami wydłużone a czasem rosną pojedynczo. Płatki, w zależności od gatunku są koloru białego, kremowego, różowego, żółtego lub czerwonego. Gdy przekwitną stają się brunatne a na ich miejscach pojawiają się owoce w formie strąków z łatwo wysiewającymi się drobniutkimi nasionkami barwy od jasno do ciemnożółtej. Koniczyna porasta podłoże tworząc albo kępy albo równomiernie się rozrasta, w zależności od gatunku i odmiany.
Koniczyna, jak i inne rośliny motylkowe ma zdolność wiązania azotu z powietrza i przekształcania go dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi w azot, który bez problemu mogą później zaabsorbować inne rośliny. Jest doskonałym nawozem zielonym do uprawy jako poplon. Zawiera duże ilości białka, dlatego jest doskonałą karmą dla zwierząt. To roślina zadarniająca, która będąc żywą ściółką chroni podłoże przed przegrzaniem i odparowywaniem wody. Mikrokoniczyna (odmiana koniczyny białej) połączona z nasionami trawy tworzy piękny, gęsty, soczysto zielony trawnik. Warto poznać najpopularniejsze rodzaje koniczyny, jakie są jej zalety, może wady i jakie jest jej zastosowanie.
Rodzaje koniczyny i ich zastosowanie
Koniczyna czerwona vel Koniczyna łąkowa
Koniczyna łąkowa vel koniczyna czerwona (Trifolium pratense) występuje w całej Europie, w środkowej Azji oraz północnej Afryce, uprawiana jest w Australii i obydwu Amerykach. W Polsce rośnie pospolicie, najczęściej traktowana jako chwast, ale jest również uprawiana.
Jej kwiaty mają barwę różową, czerwoną lub wręcz bordową. Jest rośliną wieloletnią, dorastającą do 100 cm, płożącą. Lubi podłoże wilgotne, dość żyzne i spulchnione. Porasta łąki, pastwiska, pola i jasne lasy. Jej nasiona rozsiewane są przez wiatr. Rozmnaża się również poprzez korzenie przybyszowe. Temperatura, w której czuje się najlepiej latem i najlepiej rośnie to 16-20°C. Jest rośliną odporną na zadeptywanie i szybko odrasta po wypasie.
Koniczyna łąkowa jest doskonałą paszą dla zwierząt do wypasania na pastwiskach, robi się z niej zielonki i kiszonki ze względu na zawartość dużej ilości białka i soli mineralnych. W medycynie ludowej jest uznaną rośliną zielarską, bowiem jej kwiaty mają właściwości moczopędne i wykrztuśne. Koniczyna łąkowa, czy też koniczyna czerwona jest rośliną jadalną w całości, z tym że korzenie nadają się do spożycia po ugotowaniu. Jest również rośliną miododajną, ale nektar dostępny jest raczej dla trzmieli, pszczoły mają zbyt krótki języczek by do niego sięgnąć przez długi, rurkowaty kwiatuszek. By dostać się do nektaru owady często wygryzają w nich dziurki, wówczas korzystają nie dokonując jednak przy okazji zapylenia.
Koniczyna biała vel Koniczyna rozesłana
Koniczyna biała vel koniczyna rozesłana (Trifolium repens) jest niezwykle wytrzymała i nawet po ciężkiej zimie się odrodzi, jeśli nie z pędów, które przemarzły, to z nasion. Ta wieloletnie roślina uznawana najczęściej za chwast, ale tak naprawdę ma wiele zastosowań i mnóstwo pozytywnych właściwości. A przy tym jej wymagania są naprawdę niewielkie, bo będzie rosnąć prawie na skałach. Do tego bardzo odporna na przygryzanie i deptanie. Nie potrzebuje nawożenia. Lepiej rośnie i bujniej kwitnie na stanowiskach słonecznych.
Zwłaszcza jej drobnolistne odmiany, tzw. mikrokoniczyna, która idealnie sprawdza się w roli dodatku do trawnika sprawiając, że jest dużo bardziej odporny i rzadko się zdarza, żeby przestał być soczyście zielonym, gęstym kobiercem jak to się dzieje w przypadku wysiania samej mieszanki traw. Chroni bowiem trawę przed promieniami słońca, a ziemię przed nadmiernym odparowywaniem wody. Wiąże azot z powietrza, z którego korzysta trawa a po zimie szybko się regeneruje. Trawnik z mikrokoniczyną ma same zalety.
Koniczyna biała dzięki bogatej zawartości białka i składników mineralnych jest cenną rośliną pastewną. Ale jest również miododajna i w przeciwieństwie do czerwonej bez problemu z jej nektaru korzystają pszczoły. Jest też rośliną leczniczą.
Koniczyna polna
Koniczyna polna (Trifolium arvense ) to roślina niezwykle popularna na polskich łąkach, ale porasta również nieużytki, suche wzgórza, przydroża, piaskowe skarpy. Nosi całe mnóstwo nazw, w zależności od tego w którym regionie Polski rośnie. I tak nazywana jest: kocie nerki, kotki, koteczki, włosy Panny Marii, łzy Matki Boskiej, Kądziołka Matki Boskiej, kończywiec, kończyzna, mikołajek, małaszka, szare koćki czy śpiuch.
Jej łodygi płożą się po ziemi i dość mocno rozgałęziają. Osiąga od 5 do 40 cm wysokości. Liście są długie, wąskie ułożone po 3, drobno ząbkowane i owłosione. Kwiatki podłużne, zebrane w walcowate kwiatostany długości 1-2 cm, które są gęsto owłosione, sprawiają wrażenie puchatych. Koniczyna polna kwitnie od czerwca do września. Owocem jest strąk wypełniony drobnymi nasionkami.
Koniczyna polna jest rośliną wskaźnikową gleb kwaśnych. Nie jest przydatna ani do uprawy w ogrodach ani też nie nadaje się na paszę dla zwierząt, bo jej pędy są twarde i gorzkie. Natomiast koniczyna polna jest cenną rośliną leczniczą. Zbiera się wówczas od maja do września jej kwiatostany z szypułką i górne, najmłodsze listki. Zebrane rośliny suszy się w przewiewnym miejscu. Ten susz nazywany jest zielem koniczyny, jeśli natomiast zbiera się i suszy same kwiaty, otrzymuje się kwiat koniczyny.
Kwiaty koniczyny to bogactwo flawonoidów, zawiera również kwas salicylowy i kumarowy, karoten i furfurol raz olejki eteryczne z witaminami C i E. Czyli jak widać wiele związków o silnym działaniu utleniającym. Dzięki temu wykazuje właściwości moczopędne oraz wykrztuśne, wspomagają leczenie dusznicy i zapalenia oskrzeli. Napary pobudzają do pracy wątrobę i woreczek żółciowy, generalnie poprawiając funkcjonowanie układu pokarmowego i poprawiając przemianę materii. Pobudzają również apetyt.
Wyciągi z koniczyny polnej stosuje się również zewnętrznie w postaci okładów na odleżyny, czy różne kontuzje. Stosowane do kąpieli łagodzą świąd.
Koniczyna perska vel koniczyna skręcona
Koniczyna perska vel koniczyna skręcona (Trifolium resupinatum var. majus) jest rośliną jednoroczną. Jej pędy dorastają do 60 cm długości. Jest to przede wszystkim ceniona roślina pastewna. Jest bardzo soczysta, dlatego m.in. jest świetną paszą dla zwierząt. Ten rodzaj koniczyny nie jest wykorzystywany w ogrodnictwie, nie jest również roślina leczniczą. Nie jest wytrzymała na mrozy, stąd u nas jest jednoroczna. Jej kwiatki są różowe do purpurowych.
Koniczyna aleksandryjska
Koniczyna aleksandryjska (Trifolium alexandrinum) również ze względu na brak mrozoodporności jest traktowana jako roślina jednoroczną. Swoim wyglądem bardziej przypomina lucernę niż koniczynę. Jej kwiatki są biało-żółte, osadzone na długich łodyżkach. Służy najczęściej jako dodatek do paszy dla zwierząt, dobrze się również sprawdza jako sposób użyźnienia podłoża. W ogrodnictwie nie jest przydatna.
Fot. główna: Fernando Losada Rodríguez, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
