Sałata siewna (Lactuca sativa) to warzywo jednoroczne, które oferuje krótki okres wegetacji. Jej popularność sięga V w. p.n.e. bowiem jej różnorodne odmiany uprawiane były zarówno w Grecji, Rzymie, jak i Azji Zachodniej. Stanowi niezwykle popularne rozwiązanie zarówno w uprawie w gruncie, jak i pod osłonami, dlatego z powiedzeniem można prowadzić zbiory przez cały rok.
Rodzaje sałaty siewnej
W obrębie jednego gatunku dzieli się sałatę siewną na kilka typów albo klas odmian uprawnych:
- sałata głowiasta (Lactuca sativa var. capitata), która występuje w dwóch formach:
- sałata masłowa – która ma delikatne, miękkie liście
- sałata lodowa (sałata krucha) – jej liście są twarde, sztywne, kruche i pofałdowane
- sałata rzymska inaczej sałata długolistna (Lactuca sativa var. longifolia)
- sałata dębolistna vel sałata dębowa (Lactuca sativa var. crispa) – czerwona i zielona
- sałata łodygowa inaczej sałata szparagowa lub głąbiki krakowskie (Lactuca sativa var. augustana Irisch)
A do każdego z powyższych typów i klas zalicza się całe mnóstwo odmian uprawowych (kultywarów), które miedzy sobą różnią sią kształtem, strukturą oraz barwą liści, a także ich smakiem.
Wartości odżywcze sałaty – Właściwości sałaty
Rośliny te należą do wyjątkowo lekkich i delikatnych zarazem warzyw. Ich skład obejmuje aż 90% wody, jednak obfituje również w cenne mikroelementy jak sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor czy jod, jak i bogactwo witaminy C, B1, B2, B6 oraz kwasu nikotynowego i karotenu. Spożywanie liści sałaty pozwala czerpać antyoksydanty chroniące nas przed wolnymi rodnikami, a dodatkowo dzięki chlorofilowi wykazują działanie odtruwające i oczyszczające. Sałaty działają także odkwaszająco na nasz organizm, a dzięki zawartości błonnika i celulozy oferują wsparcie dla naszego układu trawiennego. W zależności od odmiany – szczególnie w przypadku tych o ciemniejszych listkach, możemy pozyskać z nich jeszcze więcej dobroczynnych składników. Uprawiane w przydomowych ogródkach są super zdrowe i najsmaczniejsze.
Wymagania uprawowe sałaty
Sałaty preferują temperatury umiarkowane – rosną nawet przy 5°C, i nie straszne im przymrozki do -5°C. W zależności od odmiany mogą wymagać jednak nieco wyższej temperatury. Sałaty potrzebują stanowisk dobrze naświetlonych, gdyż w cieniu rozwijają luźne, podłużne główki. To rośliny dnia długiego, stąd preferują naświetlenie do 14 godzin na dobę.
sałata siewna – uprawa, autor: Cherrylafoto/pixabay.com
O ile sałaty lubią wilgotne podłoże, nie znoszą nadmiaru wody, jednak wymagają żyznego podłoża. Idealne są dla nich gleby gliniasto-piaszczyste, czarne ziemie, mady lub gleby torfowe. Najbardziej optymalny odczyn to ok. pH 6,5. Z racji na spore wymagania w zakresie podłoża, rośliny te potrzebują regularnego nawożenia np. z wykorzystaniem obornika. Nie reagują dobrze na wapnowanie, dlatego zabieg ten w razie potrzeby należy przeprowadzić ze sporym wyprzedzeniem. Wskazane jest także stosowanie w uprawie sałat nawozów mineralnych – głównie azotów, ale aplikowanych z umiarem, gdyż rośliny gromadzą je w liściach stając się szkodliwe dla spożywających ją osób.
W pielęgnacji sałaty kluczowe jest zwalczanie chwastów (sałaty mają płytki system korzeniowy i źle znoszą konkurencję), a także nawadnianie. Dla przyspieszenia wzrostu roślin, można wykorzystać pokrycie z folii perforowanej, którą należy usunąć z rozsady po ok. 2-3 tygodniach.
Uprawa sałaty w gruncie
Sałatę w gruncie uprawia się najczęściej przed warzywami sadzonymi późno, bądź wraz z roślinami, które wzrastają powoli np. z ogórkami. Jesienne odmiany z kolei, uprawiane są jako poplon po warzywach, których zbiór przypada na sierpień. Najlepszym podłożem pod sałaty jest gleba zasilona w kompost lub obornik, które zastosowano wczesną wiosną lub przemieszano z górną warstwą gleby przed wysiewem. Do słabszych gleb warto dodać na wiosnę również nawóz azotowy z fosforem.
Rozsady sałaty do uprawy odmian wczesnych do uprawy gruntowej
Rośliny, które chcemy uprawiać w gruncie na zbiór wczesny wymagają wcześniejszego przygotowania rozsady w doniczkach. Rozsadę przygotowujemy już w połowie lutego – w szklarni, do skrzynek lub w inspekcie, w którym panuje stała temperatura ok. 12-15 °C, wysiewając po 3-4 gramy nasion na jeden metr kwadratowy. Z upływem 3-4 tygodni młode siewki należy przepikować do doniczek i pozostawić w inspekcie lub wysiać bezpośrednio do inspektu w rozstawie 5×4 cm. Dzięki pikowaniu możliwe jest pozyskanie wcześniejszego plonu.
Jeżeli nie planujemy pikowania, rozsadę należy na 5-6 tygodni przed wysadzeniem do gruntu przygotować wysiewając nasiona sałaty w inspekcie w rzędach co 5 cm – 1 gram nasion na 1 m2.
sałata siewna – wysiew w inspekcie, autor: Bernadette/pixabay.com
W miejscu wysiewu nie powinno być przy tym zbyt ciepło, gdyż w wysokich temperaturach powyżej 27-28 °C nasiona nie kiełkują. W przypadku odmian średnio wczesnych, rozsadę wysiewa się do inspektu zimnego na przełomie marca i kwietnia. Ważne jest przy tym to, aby rozsadę przed wysadzeniem do gruntu (ok. 10-12 dni) zahartować dobrze wietrząc inspekt, a później zdejmując okna na dzień, a później również na noc.
Kiedy i jak siać / sadzić sałatę w gruncie
Rozsadę sałaty odmian wczesnych wysadzamy do gruntu na przełomie marca i kwietnia, rozprowadzając rośliny w rzędach do 30-35 cm, a w rzędzie co 20-25 cm. W przypadku odmian późniejszych rozstaw sałaty powinien wynosić 30-35 cm na 20-15 cm. Należy przy tym uważać, aby nie posadzić młodych sadzonek zbyt głęboko, gdyż nie wyrosną. Po przyjęciu rośliny można zasilić nawozem amonowym i zadbać o regularne odchwaszczanie podłoża. Zbiór pierwszych sałat przypada około połowy maja.
Sałatę można również uprawiać w gruncie bezpośrednio z nasion – dotyczy szczególnie odmian średnio wczesnych, uprawianych jako śródplon. Zasiane tak główki nadają się do zbioru na przełomie czerwca i lipca. W przypadku odmian późnych, wysiewać należy je w połowie lipca na rozsadniku, a w sierpniu przenosić je do gruntu, tym sposobem uzyskać możemy jesienny zbiór warzyw.
Uprawa sałaty pod osłonami
Kiedy siać sałatę? Uprawa pod osłonami może zostać przeprowadzona w tunelach foliowych, szklarniach lub w inspekcie. Sałatę uprawia się tutaj wyłącznie z rozsady pikowanej lub wyprodukowanej w doniczkach. W zależności od pory roku, wysiew należy zaplanować na październik (styczniowy zbiór), listopad (zbiór w lutym), grudzień (zbiór w marcu), styczeń-luty (zbiór początkiem kwietnia), luty-marzec (zbiór końcem kwietnia), a w szklarniach zimnych – początek maja.
Wysiew i pikowanie sałaty
Wysiew nasion sałaty należy przeprowadzić do skrzynek wypełnionych ziemią próchniczą z dodatkiem piasku. Wystarczy ok. 3 gramy nasion na 1 m2. Po około dwóch tygodniach, gdy siewki mają już przynajmniej po 2-3 listki, należy je przepikować w rozstawie 5×3 cm do skrzynek z żyźniejszą glebą. Można je również sadzić osobno w multidoniczkach, ale wystarczą też zwykłe pojemniki po jogurtach (pamiętać o zrobieniu otworów w dnie). Optymalną temperaturą do wzrostu roślin będzie 10-15°C. Po uzyskaniu zwartych roślin można przesadzić je w miejsce stałe. Pamiętać należy o systematycznym podlewaniu uprawy, ziemia jednak nie może być zbyt mokra.
Sadzenie i zabiegi pielęgnacyjne pod osłonami
Sałatę wysadzamy w rozstawie 15×20 cm, aby każdy okaz mógł uformować główkę. Podczas pielęgnacji uprawy, rośliny należy obficie podlewać, czasami wietrzyć. Zbyt duża wilgotność i rzadkie wietrzenie powodują jej gnicie, dlatego należy dostosować pielęgnację do aktualnych potrzeb roślin.
Rozmnażanie sałaty
Aby uzyskać nowe nasiona sałaty na kolejny rok warto wybrać odmiany, które przez dłuższy czas tworzą zgrabne rozety liściowe. Po odczekaniu do momentu, aż roślina wytworzy wysoki pęd kwiatowy, możemy strzepnąć dojrzałe nasiona, a następnie przechować w suchym i zacienionym miejscu na kolejny rok.
Jak przechowywać sałatę
Sałata siewna należy do warzyw liściastych o wyjątkowej delikatności i dlatego nadaje się tylko do krótkotrwałego przechowywania. Nie mrozi się jej i nie suszy, a najlepiej smakuje po prostu świeża. Jednak jest kilka sposobów na to by cieszyć się jej świeżym smakiem dłużej niż kilka dni.
Przechowywać sałatę umytą czy nieumytą?
Stanowczo nieumytą i w w jednym kawałku. Sałatę myje się dopiero bezpośrednio przed jej użyciem i nie kroi się na mniejsze części po przyniesieniu do domu. Wówczas na pewno jej świeżość pozostanie na dłużej.
Jak przechowywać sałatę w lodówce?
By dłużej sałata zachowała świeżość w lodówce najlepiej jest ją umieścić w pojemniku, na dnie którego będzie umieszczony papierowy ręcznik, który będzie pochłaniał wilgoć. Jeśli nie masz pojemnika, trzeba odciąć końcówkę łodygi i całą sałatę zawinąć w papierowy ręcznik. Kluczem bowiem do zachowania dłuższej świeżości sałaty jest właśnie eliminacja nadmiernej wilgotności. Taka zawinięta sałata powinna znaleźć się w szufladzie lodówki.
Jeśli kupujemy sałatę krojoną w woreczkach (tzw. mix sałat), to po ich otwarciu koniecznie należy przesypać niezużytą sałatę do pudełka z ręcznikiem papierowym, a jeśli nie mamy takowego, to trzeba choć listek ręcznika papierowego włożyć na dno torebki.
Jeśli mamy naprawdę świeżą sałatę, to stosując te proste rady można mieć świeżą w lodówce nawet przez 2 tygodnie.
Pamiętać również należy, żeby sałatę trzymać z dala od niektórych warzyw, jak np. awokado, które wydziela etylen przyspieszający dojrzewanie innych warzyw. Takie sąsiedztwo spowoduje dużo szybsze psucie się sałaty.
Sałata siewna – rodzaje i odmiany
Zanim w uprawie pojawiły się sałaty jakie znamy dziś, była ona – sałata kompasowa. To od niej właśnie pochodzą wszystkie inne znana nam dziś sałaty. U nas jest powszechnie występującym chwastem, podobnie jak sałata jadowita, która ma właściwości lecznicze. Wśród odmian sałat uprawianych w naszym kraju króluje sałata głowiasta w typie sałaty masłowej, rzadziej w warzywnikach spotkać możemy odmiany głowiastej kruchej, czyli sałaty lodowej. Uprawiane są również odmiany sałaty rzymskiej lub listkowej.
Do najpopularniejszych odmian zaliczyć możemy odmiany wczesne sałaty głowiastej, takie jak:
- ‘Rakowicka’ o kulistych, twardych i dobrze rozwiniętych główkach. Oferuje smaczne liście i świetnie sprawdza się do uprawy w gruncie lub pod folią.
- ‘Królowa Majowych’ oferująca kuliste, średnio twarde główki. Idealna do wczesnej uprawy w gruncie lub w zimnych inspektach.
- ‘Meisterstük’ daje średnie, kuliste główki, o słodkawym smaku, doskonała do uprawy w gruncie lub nieogrzewanymi osłonami.
- ‘As 44’ to odmiana o lekko kulistych główkach, idealna w uprawie gruntowej i pod folią.
Wśród średnio późnych odmian sałaty głowiastej, wyróżniamy z kolei:
- ‘Nochowską’ o kulistych, dobrze zamkniętych, dużych główkach i delikatnym smaku. Dobra pod nieogrzewane osłony lub uprawy gruntowej.
- ‘Cud Voorburgu’ o lekko wydłużonych twardych główkach, niezwykle smaczna i plenna. Idealna w uprawie gruntowej na zbiór późną wiosną lub latem.
Późne odmiany sałaty głowiastej to np.:
- ‘Dippego’ o szerokich i kulistych główkach i lekko gorzkawym smaku.
- ’Bautzeńska’ o dobrze zamkniętych, kulistych główkach, idealna na zbiór letni.
- ‘Vanguard’ o lekko podłużnych lub kulistych główkach, wyjątkowo odporna na zamieranie liści – dobra na zbiór letni i jesienny.
- ‘Golden State’ o kulistych lub lekko spłaszczonych główkach.
- ‘Samba’ – kulista, duża i o strzępiastych i ząbkowanych liściach, jest niezwykle smaczna i świetnie sprawdza się w zbiorach wiosennych i jesiennych.
- ‘Climax’ – to odmiana o lekko podłużnych główkach, niezwykle odporna na choroby, doskonała na uprawę letnią.
Wśród sałat łodygowych na uwagę zasługuje odmiana ‘Głąbiki krakowskie’, która tworzy wydłużone pędy i wymaga gotowania lub zakwaszenia przed spożyciem. Doskonałą odmianą sałaty rzymskiej jest ‘Paryska Zielona’ o niemal owalnych główkach. Z kolei wśród sałat listkowych doskonale w uprawie sprawdza się odmiana ‘Australijska’ o silnych, pęcherzykowatych liściach (do wczesnej uprawy w gruncie) lub ‘Amerykańska Brązowa’ o odcieniu zielonobrązowym, średnio falistych, kędzierzawych liściach – dobra do uprawy gruntowej.
Nie można również nie wspomnieć o sałatach liściowych mających wyjątkowo kędzierzawe i dekoracyjne liście, a mianowicie sałata liściowa Lollo ‘Rossa’ o liściach intensywnie czerwonych oraz sałata Lollo ‘Bionda’, której liście są barwy intensywnie zielonej. Bardzo ciekawą odmianą jest również sałata batawska vel sałata Batavia, która powstała z połączenia sałaty kruchej i karbowanej.
Ciekawostką jest sałata, która sałatą nie jest, jest bowiem morskim glonem, ale potocznie nazywa się Sałata morska, choć w rzeczywistości to Ulwa sałatowa.
Myli się ten, kto sądzi, że żadna sałata zimy nie przetrzyma. Otóż są odmiany sałaty masłowej, które są odporne na bardzo niskie temperatury i dlatego wysiewa się je późnym latem lub wczesną jesienią w gruncie. Jest to sałata zimowa lub inaczej sałata zimująca. Należą one do najwcześniejszych warzyw wiosennych, można je bowiem zbierać już w kwietniu.
Fot. główna: maxmann/pixabay.com