Sałata łodygowa (Lactuca sativa var. angustana) vel sałata pędowa vel sałata szparagowa vel sałata krakowska (Lactuca cracoviensis) vel głąbik krakowski (to również nazwa własna jednej z odmian) jest wyjątkowym warzywem liściowym wśród sałat, gdyż uprawiany jest głównie dla smacznych pędów, a nie liści. Jedne źródła podają, że sałata łodygowa jest odmianą sałaty siewnej, inne, że to osobny gatunek.
Salata łodygowa – pochodzenie
Sałata pędowa pochodzi z basenu Morza Śródziemnego, skąd zawędrowała do Chin, gdzie do dziś jest niezwykle popularna. Jak trafiła do Polski, w okolice Krakowa nikt nie wie, ale w XIX wieku zyskała tak dużą popularność, że otrzymała regionalną nazwę głąbik krakowski, a inna jego regionalna, podkrakowska nazwa to łoczyga. Niestety z czasem prawie zapomniana, teraz znów powoli powraca do łask, jednak tylko w uprawach amatorskich. Opisywana była wówczas jako odrębny gatunek sałaty. Jeszcze w XX wieku głąbiki krakowskie były bardzo popularnymi jarzynami, ale stopniowo zaprzestawano ich uprawy, aż w zasadzie zniknęły, nawet z amatorskich warzywników.
Sałata łodygowa – sałata szparagowa – głąbik krakowski, autor: Peachyeung316, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Ostatnie lata to próba ich przywrócenia zarówno na grządki jak i na talerze. Zachęcamy więc i Was do uprawy tej niezwykłej sałaty. I w naszym warzywniku sałata łodygowa zagości bez wątpienia w przyszłym sezonie.
Jak wygląda sałata szparagowa
Sałata szparagowa jest odmianą specyficzną, jako jedyna oferuje do spożycia łodygi, a nie liście, choć młode liście są smaczne i można je jeść.
Łodygi dorastają do ok. 50 cm wysokości, są dość grube i mięsiste, przypominają swoim wyglądem szparagi, tyle, że rosną nas ziemią. Dookoła łodygi wyrastają podłużne liście. Zarówno kolor liści jak i samej łodygo są zależne od odmiany sałaty szparagowej i mogą był białawe, zielonkawe lub mieć czerwone przebarwienia.
Gdy sałata pędowa zaczyna rosnąć, tworzy rozetę z liśćmi wzniesionymi ku górze, wygląda jakby tworzyły pióropusz. Potem jednak szybko wybija w długi i gruby pęd.
Sałata łodygowa 'Karola’ – sałata szparagowa – głąbik krakowski, autor: Krzysztof Ziarnek, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Głąbik krakowski – uprawa
Głąbiki krakowskie można uprawiać w gruncie, pod osłonami, ale również w donicach (muszą być wysokie, bo głąbik ma długie korzenie) czy skrzyneczkach na balkonie albo tarasie. I można je uprawiać na dwa sposoby: albo wysiać wprost do gruntu, albo tworzyć rozsadę.
Głąbik krakowski może więc być warzywem na przedplon albo warzywem na poplon, okres jego wegetacji trwa ok. 10–14 tygodni od wysiewu nasion. Do tego dobrze znosi nawet dość niskie temperatury, dlatego można go siać już wczesną wiosną. Warzywo to ma niewielkie wymagania glebowo-środowiskowe, ale oczywiście najlepiej plonuje, gdy stworzy mu się optymalne warunki. Ziemia więc powinna być dość żyzna, najlepiej próchnicza albo kompostowa, o odczynie 6,5-7,0 pH. Musi być przepuszczalna, a jednocześnie nie może zbyt szybko wysychać, głąbiki bowiem lubię stale umiarkowanie wilgotne podłoże.
Sałata łodygowa – sałata szparagowa – głąbik krakowski, autor: David Ebro, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Nasiona głąbików krakowskich wysiewa się do gruntu w kwietniu, ale jeśli uprawiane będą w tunelu foliowym, można to zrobić już w marcu. W marcu również wysiewa się nasiona na rozsadę, a pod koniec kwietnia można głąbiki sadzić w gruncie. Okres produkcji rozsady trwa bowiem około 4 tygodni.
Sałata łodygowa należy do warzyw krótkiego dnia, czyli najlepiej jest uprawiać ją wczesną wiosną lub wczesną jesienią. Latem będzie miała bowiem tendencje do wybijania w pęd kwiatostanowy, co pogarsza jakość łodygi i przestaje się ona nadawać do spożycia, parcieje bowiem i robi się gorzka.
Na zbiór jesienny nasiona głąbika wysiewa się od końca czerwca do połowy lipca w rzędach odległych od siebie o 25 cm. Jeśli sałata szparagowa została wysiana zbyt gęsto, zaraz po wschodach należy przerwać siewki tak, aby w rzędach rosły w odległości ok. 20 cm od siebie.
By cieszyć się grubymi, mięsistymi pędami należy uprawę sałaty łodygowej systematycznie podlewać. Brak wody i zbyt wysoka temperatura sprawiają, że pęd staje się włóknisty i drewnieje. Pędy nadają się do zbiorów, gdy zaczynają pojawiać się pąki kwiatostanów, czyli przed kwitnieniem.
Sałata łodygowa – sałata szparagowa – głąbik krakowski, źródło: depositphotos.com
Sałata łodygowa – jak ją jeść
Jedzenie sałaty łodygowej zaczynamy od młodych liści. Są one doskonałe na kanapki, albo wiosenne sałatki, gdzie można łączyć je z rzodkiewką, innymi sałatami, rukolą, roszponką i szczypiorkiem. Do takich sałatek można również dodawać świeże pędy sałaty łodygowej, które przed użyciem obiera się z cienkiej skórki.
Dojrzałe pędy wyrywa się wraz z korzeniem, który się obcina. Pozbawia się również sałatę liści, te stare już się do jedzenia nie nadają, bo są niesmaczne. Pozbawiony korzenia i liści pęd przypomina szparag i dokładnie tak samo można go przyrządzać. Sałata pędowa może być również duszona z mięsiwem, smażona, dodawana do zup. Pędy głąbika krakowskiego można również kisić dokładnie tak samo jak ogórki. Pędy są równie doskonałe.
Właściwości sałaty łodygowej
Sałata łodygowa jest warzywem niskokalorycznym, w 100 gramach są bowiem tylko 54 kcal. To również warzywo bogate w błonnik, białko, witaminy z grupy B, witaminę C, beta-karoten oraz witaminy E, co jest rzadkością. Do tego minerały: żelazo, wapń i potas. Sałata pędowa zawiera również karotenoidy, antocyjany oraz niewielkie ilości węglowodanów.
Sałata szparagowa obrana ze skórki ma delikatny smak, skórka natomiast jest gorzkawa. Również nieco gorzkie są jej liście, przypominające w smaku liście cykorii.
Sałata łodygowa – sałata szparagowa – głąbik krakowski, źródło: depositphotos.com
Odmiany sałaty łodygowej
Jeśli chodzi od odmiany sałaty szparagowej, to nasze sklepy nie rozpieszczają. Można u nas kupić 3 jej odmiany:
- Sałata łodygowa 'Karola’ – wysiew pod osłony: III – IV; wysadzanie rozsady: IV – V; wysiew do gruntu: IV – VI; zbiór: VII – IX, jej łodygi są barwy czerwonawej;
- Sałata szparagowa 'Purpurat’ – wysiew: IV – p. V; zbiór: IV – VI, IX – X; skórka jest czerwonawa, a miąższ biało-zielony.
Fot. główna: depositphotos.com
