Trudno znaleźć roślinę o bardziej pozytywnych skojarzeniach niż słonecznik ozdobny. Chyba każdemu z nas łany żółtych słoneczników przywołują pozytywne skojarzenia z pełnią lata, wakacjami oraz z sielskim krajobrazem wypełnionym słońcem. Czy na pewno współcześnie słoneczniki cieszą tylko właścicieli wiejskich ogrodów? Zainteresowanie tą pocieszną rośliną znacznie wzrosło w ostatnim czasie i obecnie można ją podziwiać w ogrodach przydomowych, a także na balkonach.
Uprawa słonecznika niesie ze sobą same korzyści. Po pierwsze jest nim spektakularny efekt wizualny mający wspaniały wpływ na ludzką psychikę – no bo kto nie uśmiechnie się do słonecznika? Po drugie jest to bogaty plon. Wiele gatunków daje bowiem smaczne i wartościowe nasiona. Dowiedzmy się więcej o tej inspirującej artystów roślinie.
Skąd pochodzi słonecznik?
Kojarzący się z polską wsią słonecznik (Helianthus) nie jest jednak naszą rośliną rodzimą. Jego ojczyzną są tereny położone w Ameryce Północnej. Do Europy w XVI wieku sprowadzili go Hiszpanie. Cały rodzaj: słonecznik liczy sobie aż kilkadziesiąt gatunków. Nie ma więc wątpliwości, że każdy znajdzie coś dla siebie – zarówno posiadacz ogromnej rabaty w stylu rustykalnym, jak i właściciel małego skrawka ziemi czy nawet niewielkiego balkonu.
O słoneczniku słów kilka
Słoneczniki to rośliny z rodziny astrowatych o wyjątkowych kwiatach. Znanych jest około 70 gatunków — w tym odmiany jednoroczne i byliny. Rośliny te różnią się między sobą pokrojem, wielkością kwiatów, kształtem, wielkością liści oraz barwami. Mamy odmiany bylinowe o licznych drobnych kwiatach, jak i wspaniałe Heliantusy o tarczach sięgających średnicy nawet 40 cm. Pomimo takiej rozmaitości łączy je jedna cecha wspólna – kwiaty słonecznika uwielbiają bezpośrednie działanie promieni słonecznych i zawsze obracają się w stronę słońca. Stąd nazwa łacińska słonecznika, która wywodzi się od słów: helios – słońce i athos – kwiat. W ciągu długich letnich dni kwiat słonecznika podąża za słoneczną tarczą. Nie jest zaskoczeniem, że kwiaty te inspirowały artystów i malarzy przez stulecia.
Wymagania słoneczników
Nasiona słoneczników jednorocznych wysiewa się, kiedy ziemia jest już ciepła i nie mam niebezpieczeństwa przymrozku. Pod osłonami wysiew prowadzimy w połowie kwietnia, a bezpośrednio na miejsca stałe słoneczniki siejemy w maju. Helianthusy kiepsko znoszą przesadzanie, dlatego warto dobrze zaplanować miejsce wysiewu. Należy zachować odpowiednie odległości między roślinami. Jest to zależne od gatunku — odmiany karłowe 20-50 cm, natomiast 50-100 cm w przypadku odmian wysokich. Na kwitnienie czeka się ok. 8 tygodni od wysiewu. Gatunki bylinowe słoneczników łatwo rozmnożyć poprzez podział roślin wiosną. Wszystkie odmiany słonecznika wymagają stanowisk bardzo słonecznych, ciepłych, zacisznych i osłoniętych przed wiatrem.
Pielęgnacja słoneczników
Najlepszym podłożem dla słonecznika jest żyzna gleba kwiatowa, ponieważ słoneczniki są dość żarłoczne. Ziemia zasobna w substancje pokarmowe sprawi, że rośliny będą silne i zdrowe. W okresie wczesnego wzrostu i zawiązywania kwiatów dobrze jest dokarmić rośliny nawozem mineralnym. Warto sięgnąć po powszechnie dostępne wieloskładnikowe nawozy dla roślin kwitnących. Jeśli chodzi o zapotrzebowanie na wodę, poza okresem kiełkowania jest ono umiarkowane. Rośliny w donicach i na rabatach wyniesionych należy podlewać regularnie. Natomiast te uprawiane w gruncie doskonale rozwijają system korzeniowy. Podlewa się je w razie potrzeby w okresach suszy.
Słonecznik ozdobny – odmiany
Ozdobnych odmian jednorocznego słonecznika jest zadziwiająco dużo. Ich koszyczki kwiatowe, zwykle cechuje mniejsza średnica – do ok. 15 cm. Ich płatki (właściwie kwiaty języczkowe), występują w odcieniach od niemalże bieli do ciemnych tonów purpury. U jednych zobaczymy wyrazisty środek, a inne kwiaty przypominają pompony. Pięknie prezentują się w ogrodach i na tarasach a te karłowe nawet w niewielkich doniczkach.
Słoneczniki wyższe i średniego wzrostu
- Pro Cut Red/Lemon Bicolor — gatunek charakteryzują pojedyncze mocne pędy 120-180 cm i dość duże koszyczki kwiatowe (maksymalnie 20 cm). Płatki kwiatu silnie wybarwiają się na intensywny rudo brązowy kolor a od połowy na żółto.
- Italian White — roślina o pędzie rozgałęzionym. Dorasta do wysokości 120 cm – 150 cm. Jest uważana za najjaśniejszy ze wszystkich słoneczników. Posiada duże, biało-kremowe kwiaty z czarnym środkiem; pojawiające się niekiedy żółte smugi podkreślają biel płatków. Ze względu na ciekawy kontrast barw to wyjątkowo atrakcyjna odmiana słonecznika.
- Czerwony Red Sun — to niezwykle dekoracyjna odmiana słonecznika. Wcześnie zakwita, a jego kwiaty koloru czerwonobrunatnego, osiągają średnicę 12-15 cm. Roślina dorasta do 150-200 cm wysokości.
Słoneczniki ozdobne niskie
- Teddy Bear — tworzy pełne, mocno wypełnione płatkami rurkowatymi i języczkowymi kwiaty. Dorasta do 50-60 cm. Z uwagi na wzrost jest to roślina, która może rosnąć zarówno na rabatach stworzonych z roślin jednorocznych, jak i wieloletnich. Znakomicie również prezentuje się na tarasach, w pojemnikach i donicach.
- Fantazja — to jedna z bardziej intrygujących odmian słonecznika. Jej oryginalność polega na dwubarwnych, niezwykłych kwiatach, które z pewnością ożywią każdą przestrzeń. Kwiatostan jest okazały, składa się z wewnętrznych kwiatów rurkowatych, które tworzą „oczko” i zewnętrznych języczkowatych, które są dość długie, ostro zakończone i mają proste brzegi. Liście są sercowate i obie strony blaszki liściowej są mocno owłosione.
- Suntastic — to najwcześniej zakwitająca z odmian słoneczników dostępnych na rynku. Przeznaczona jest do uprawy w pojemnikach. Cechuje ją wysokość 20-30 cm. Posadzona gęsto w donicy tworzy bujnie rosnącą, szeroką kępę. Po ścięciu długo zachowuje świeżość w wazonie.
Gatunki wieloletnie
Te byliny można sadzić pojedynczo lub w grupach na trawnikach. Spotykamy je w parkach, często również nad brzegami wód. Podobnie jak słoneczniki jednoroczne, wymagają gleby żyznej i średnio wilgotnej. Rozmnażać je można wiosną poprzez sadzonkowanie lub przez podział.
Słonecznik dziesięciopłatkowy (Helianthus decapetalus) – roślina o słabo rozgałęzionych pędach. Wykształca żółte kwiatostany o średnicy 8 cm. Osiąga wysokość do 150 cm. Kwitnie od sierpnia do października. Bardzo mało wymagająca i prosta w uprawie.
Słonecznik szorstki (Helianthus rigidus) – rozgałęzia się średnio silnie. Wykształca kwiatostany o średnicy około 8 cm. Kwitnie od sierpnia do września. Osiąga wysokość do 180 cm. To gatunek bardzo ekspansywny dlatego dobrze trzeba przemyśleć, gdzie go posadzimy.
Słonecznik miękki (Helianthus mollis) – kwiatostany umieszczone na pojedynczo rosnących pędach, osiągających wysokość do 1 metra. Ten gatunek jako jedyny toleruje gleby piaszczyste i mniej urodzajne. Wyśmienicie dopełni rabatę z gatunkami innych roślin bylinowych.
Słonecznik wierzbolistny (Helianthus salicifolius) – u tego gatunku kwiatostany rozwijają się bardzo późno – są zwiastunami jesieni. Jego ozdobą są liczne, gęste, wąskie liście o długości 15 do 40 cm. Jest rośliną szybko rosnąca, osiąga wysokość do 3 metrów.
Słonecznik pełnokwiatowy – kłączowa bylina, wysoka do 90 cm o wyprostowanych pędach. Na ich końcu od lipca do jesieni rozwijają się pełne, duże, żółte kwiaty. Obcinanie przekwitłych kwiatów jest zalecane, ponieważ pozwala roślinie obficiej kwitnąć. Może rosnąć w słońcu lub w półcieniu. Wymaga wilgotnego stanowiska.
Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus) – roślina o silnych łodygach, rozgałęziających się w górnej części i zwieńczonych skromnymi kwiatostanami barwy żółtej o średnicy 6 do 8 cm, osiąga wysokość do 2 metrów. Topinambur, bo o nim mowa posiada bogate w wielocukry bulwy (inulinę), które mogą być spożywane po upieczeniu bądź stanowić paszę dla zwierząt. Dzięki dużej zawartości inuliny topinambur powinien pojawić się w diecie osób chorujących na cukrzycę typu 2. Po spożyciu w organizmie inulina przekształcana jest we fruktozę. Fruktoza jest dobrze tolerowana przez diabetyków.
Zbadano, że Inulina obniża poziom cholesterolu LDL – czyli tak zwanego złego cholesterolu i przeciwdziała rozwojowi miażdżycy. Topinambur pozwala również regulować ciśnienie tętnicze, co jest możliwe dzięki sporej zawartości potasu. Dodatkowo bulwy topinamburu są ciekawe w smaku i na talerzu mogą być alternatywą ziemniaka. Ogrodnicy muszą pamiętać, że topinambur jest ekspansywną rośliną, która szybko się rozrasta. Nie wymaga zbyt wiele uwagi, dobrze sobie radzi nawet na uboższym podłożu, jest odporny zarówno na mróz, jak i suszę.
Słonecznik na nasiona
Słonecznik zwyczajny, czyli (Helianthus annuus) jest najczęściej polecanym jednorocznym gatunkiem uprawianym do celów spożywczych. Można powiedzieć, że ponieważ wygląda i smakuje wyśmienicie, również zalicza się do grupy słoneczników ozdobnych jednocześnie. Bardzo okazały, zwykle dorasta do wysokości około 2-3 m. Tworzy duże liście oraz grube, sztywne, puste w środku i słabo rozgałęzione na szczycie łodygi. Na ich szczytach od lipca do października rozwijają się duże (średnicy nawet 40 cm), pojedyncze i intensywnie żółte kwiaty. Późnym latem (VIII-IX), po zapyleniu przez owady, główki kwiatostanów zaczynają się zwieszać, a płatki więdnąć. W tym czasie w dojrzewają duże nasiona.
Walory konsumpcyjne pestek słonecznika
W ciasno upakowanych twardych łupinkach słonecznika kryje się nasiono, które pod względem odżywczym dorównuje orzechom. Jednocześnie jest on dużo tańszy. Nasionka są niezwykle bogate w witaminę E – zawierająca 200 kcal porcja 35 g łuskanych ziaren pokrywa aż 82% dziennego zapotrzebowania dorosłego człowieka na witaminę E oraz odpowiednio 43% i 28% zapotrzebowania na witaminy B1 i B6.
W połączeniu z kwasem foliowym i witaminami B3 słonecznikowa przekąska jest prawdziwym wzmocnieniem dla układu nerwowego, skóry oraz metabolizmu. Pestki słonecznika zawierają także witaminy (A, B2 i B5, C i K1) i sole mineralne – cynk, fosfor, magnez, mangan, potas, sód, selen, wapń i żelazo.
A może bukiet słoneczników?
Hodowcy, śledząc współczesne trendy i zainteresowanie gatunkiem zauważyli, że słonecznik ozdobny zyskuje na popularności jako kwiaty cięte. Aby ucieszyć fanów bukietów słonecznikowych, wyhodowano odmiany, które nie wytwarzają pyłku. Pyłek mógł pobrudzić np. suknię ślubną lub sypałby się z wazonu po meblach! W wazonie zachowują świeżość do 2 tygodni. Polecane odmiany na kwiaty cięte to ‘Taiyo’ i ‘Sunrich’.
Jak wyeksponować słoneczniki w ogrodach?
Urozmaicenie gatunkowe sprawia, że słoneczniki mają coraz więcej zastosowań w ogrodach i na tarasach. Odmiany niskie bądź karłowate można uprawiać w pojemnikach lub donicach na trasie. Wysokie słoneczniki wspaniale sprawdzają się przy nasadzeniach maskujących płoty, brzydkie mury, ściany. Warto zwrócić uwagę, że wysokie gatunki mogą ograniczać dostęp do światła mniejszym roślinom. Drobne słoneczniki bylinowe sprawdzają się jako tło dla innych roślin. Kojarzą się z ogrodami prowadzonymi w sposób naturalistyczny. Byliny te mają tendencje do rozrastania się w potężne kępy.
Kiedy kwitną słoneczniki
Słoneczniki kwitną od lipca do października. Wszystko zależy od odmiany i terminu siewu. By przyspieszyć ich kwitnienie można je wysiać w domu na rozsadę. Ale koniecznie każdy egzemplarz osobno, bo siewki są delikatne i łatwo uszkodzić ich korzenie. By zakwitły w październiku można je wysiać z początkiem lipca. Ale tu już wiele zależy od aury czy zdążą i czy październikowy przymrozek ich nie pokona.
Ciekawostki o słonecznikach
- Wielkość oraz intensywny kolor słoneczników przyciąga owady zapylające. Ogrodnik chcący dokarmić owady powinien wybrać odmiany pyłkowe. Z kolei te bezpyłkowe, choć bezużyteczne dla owadów bywają bardzo praktyczne jako kwiaty cięte.
- Jeśli nie chcesz, aby Twój słonecznik ozdobny został zjedzony przez ptaki, w momencie przekwitania możesz przykryć jego głowę lekką, cienką tkaniną, zanim dojrzeją. Można do tego użyć na przykład pończoch.
- Aby cieszyć się kwiatami słoneczników dłużej i opóźnić okres kwitnienia wybranych okazów o około 21 dni, można posłużyć się ogrodniczą sztuczką. Kiedy pędy osiągną wysokość 30 cm, należy usunąć wierzchołek rośliny tuż nad trzecią parą liści.
- Stara słowiańska legenda opowiada o dziewczynie o imieniu Sołnka zakochanej w Swarożycu — bogu słońca. Swarożyc zgodził się przebywać w towarzystwie dziewczyny pod warunkiem, że nigdy nie spojrzy mu w twarz. Sołnka przez lata usługiwała mu pokornie, aż pewnego dnia zerknęła Swarożycowi prosto w oczy. Za karę bóg przegnał ją, więc wróciła na ziemię, by codziennie – od świtu do zmierzchu – wędrować za ukochanym. Kiedy była już bardzo stara Swarożyc wybaczył jej świętokradztwo i pocałunkiem zamienił w słonecznik, którego kwiat zawsze podąża za słońcem.
- Pod koniec XIX w. cięty słonecznik ozdobny stał się popularnym kwiatem używanym do dekoracji. Symbolizował on radość życia. Stał się też popularnym motywem w malarstwie. Te najsłynniejsze Słoneczniki – to seria obrazów namalowanych przez Vincenta van Gogha. Artysta namalował w sumie 11 obrazów prezentujących te powabne kwiaty.
Słonecznik nie zawodzi. Jest to roślina wszechstronna o wielu odmianach. Te rośliny fantastycznie sprawdzą się w ogrodach podmiejskich i wiejskich. Pięknie komponują się z innymi kwiatami jednorocznymi, które kwitną późnym latem i jesienią. Uprawiając je, nie tylko sprawimy przyjemność naszym oczom i uczynimy zadość potrzebie otaczania się pięknem, ale zrobimy też coś dla przyrody. Słonecznik ozdobny jest rośliną miododajną, może być wysiewany na pożytek pszczół. Jego pestkami możemy natomiast podzielić się z odwiedzającymi nasz ogród ptakami.
Fot. główna Karsun Designs/flickr.com
