Powojnik (Clematis) jest pnącym się krzewem lub byliną, które obejmują około 500 gatunków, należących do rodziny jaskrowatych. Wiele z gatunków powojników to rośliny ozdobne. Uprawiane powszechnie w ogrodach, krzyżowane, dzięki czemu powstało tysiące pięknie kwitnących odmian. Niektóre gatunki są roślinami leczniczymi. Powojniki botaniczne to takie, które zostały wyhodowane w wyniku krzyżowania odmian dziko rosnących. Ich wspólnymi cechami jest m.in. to, że maja niewielkie wymagania glebowo i środowiskowe, są wytrzymałe i czepiają się podpór za pomocą ogonków liściowych.
„Odmiana botaniczna (varietas) jest jednostką systematyczną niższą od podgatunku. Rośliny należące do odmiany botanicznej różnią się drobnymi cechami, np. kształtem liści, kwiatów itp. zmiany te muszą jednak być uwarunkowane genetycznie.” – Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie „Taksonomia i terminologia z zakresu biologii i hodowli roślin”
Powojniki botaniczne – charakterystyka
Powojniki botaniczne to u nas jeszcze mało popularna grupa tych roślin. Pewnie dlatego, że ich kwiatostany nie osiągają jakichś znaczących rozmiarów. Jednak pojawia się ich na roślinie tak dużo, że robi to spektakularne wrażenie. Jak na powojniki zakwitają bardzo wcześnie, bo już z końcem kwietnia i początkiem maja, a wiele odmian zakwita ponownie również w sierpniu. Zauważyć należy również, że od innych rodzajów klematisów są bardziej wytrzymałe na niekorzystne warunki otoczenia, często są mrozoodporne albo doskonale znoszą suszę czy ubogie podłoże.
Pędy powojników botanicznych osiągają od 2 do 4 metrów wysokości, ich kwiaty są drobne, dzwonkowate i często bardzo liczne. Gdy przekwitają ich miejsce zajmują ozdobne owoce.
Uprawa klematisów botanicznych
Jak już zostało wspomniane clematisy botaniczne mają w większości niewielkie wymagania glebowe i naprawdę dobrze sobie radzą na glebach słabych. Do tego są odmiany, których pędy są mrozoodporne i radzą sobie z naszymi zimami. To tyle, jeśli chodzi o ich możliwości. Ale jeśli mają pięknie i bujnie kwitnąć, być zdrowe, mocne i odporne, to oczywiście należy im stworzyć warunki optymalne, a nie te najgorsze z możliwych.
A zatem, jeśli clematisy botaniczne mają przez lata cieszyć oczy bujnym kwitnieniem potrzebują podłoża przepuszczalnego, bo źle znoszą stanie w wodzie, żyznego, najlepiej jest zasilić podłoże żyzną ziemią i kompostem, a po posadzeniu powierzchnię wokół wyłożyć grubą warstwą ściółki. Ściółkowanie podłoża będzie zapobiegało jego przesuszeniu, będzie chroniło również korzenie przed przegrzaniem latem i przemarznięciem zimą. Ziemia powinna mieć pH 6-7, czyli od lekko kwaśnej do lekko zasadowej.
Klematisy botaniczne, zwłaszcza te o jasnych kwiatach, nie powinny być sadzone w pełnym słońcu. Ale też nie może być to cień. Optymalne warunki to lekki półcień dla pędów i podłoże wokół pędów zacienione.
Pielęgnacja clematisów botanicznych
Clematisy botaniczne posadzone w żyznej, próchniczej ziemi, do tego grubo ściółkowane np. zrębkami drzew liściastych będą potrzebowały podlewania tylko wówczas, gdy nastąpią długie okresy bezdeszczowe. I wtedy podlewać należy co kilka dni, ale za to obficie.
Powojniki botaniczne dobrze jest nawozić każdej wiosny, choćby ściółkując kompostem. By zapewnić bujne kwitnienie przyda się dodawanie do wody np. biohumusu. Ale można również z powodzeniem stosować nawozy mineralne dedykowane powojnikom.
Powojnik botaniczny powinien zostać zabezpieczony przed mrozem, a w zasadzie powinny zostać zabezpieczone korzenie i pęd przy ziemi, bo w razie długotrwałych, arktycznych mrozów przetrwa i bez problemu wypuści nowe pędy od korzenia. Dlatego bardzo dobrym sposobem zabezpieczenia jest kopczykowanie i grube ściółkowanie powierzchni.
Z przycinaniem klematisów należy uważać. Na pewno wiosną należy wyciąć wszystkie pędy przemarznięte, chore, uschnięte czy uszkodzone, czyli koniecznością są cięcia sanitarne. Jeśli mamy pewność, że odmiana, którą posadziliśmy w ogrodzie kwitnie na pędach tegorocznych, możliwe jest nawet dość radykalne, wiosenne przycięcie. Jeśli zaś kwitnie na pędach starych, odmianę taką przycina się ewentualnie po kwitnieniu, a najlepiej wcale. Generalnie klematisy botaniczne mogą się obejść bez przycinania, poza tym sanitarnym.
Odmiany powojników botanicznych
Dostępnych u nas odmian powojników botanicznych jest całe mnóstwo, w tym wiele odmian wyhodowanych w Polsce. Poszczególne odmiany podzielone zostały na grupy:
Powojniki Armanda
Polecane raczej do zimowych ogrodów niż do uprawy w gruncie, nie są bowiem mrozoodporne i często przemarzają. Ale ich kwiaty pięknie pachną, więc może warto zaryzykować? Dorastają do 4 m wysokości, więc nie da się okryć przed mrozem całej rośliny.
- Powojnik Armanda Clematis armandii 'Apple Blossom’
- Powojnik Armanda Clematis armandii 'Snowdrift’
Powojniki grupa Atragene
Clematisy z grupy Atragene są mało wymagające i proste w uprawie. Mają kwiaty o różnych kształtach: dzwonkowate, półpełne i pełne, które zakwitają wczesną wiosną (kwiecień/maj) i kwitną na pędach zeszłorocznych, często też ponownie zakwitają w sierpniu. Dlatego się ich nie przycina, poza cięciami sanitarnymi. Są bardzo wytrzymałe na niskie temperatury, odporne na choroby i szkodniki. Skrót BRP oznacza, że nie można odmian tych rozmnażać nie posiadając licencji.
- Clematis 'Albina Plena’
- Clematis 'Ballet Skirt’
- Clematis 'Columella’
- Clematis 'Frankie’
- Clematis 'Janny’
- Clematis 'Jiska’
- Clematis 'Lemon Beauty’ PBR
- Clematis 'Lemon Dream’ PBR
- Clematis 'Luminous Dusk’
- Clematis 'Markham’s Pink’
- Clematis 'Orion’ PBR
- Clematis 'Pink Dream’ PBR
- Clematis 'Pink Flamingo’
- Clematis 'Pink Swing’ PBR
- Clematis 'Riga’
- Clematis 'Stolwijk Gold’ PRB
- Clematis 'White Swan’
- Clematis 'Willy’
Powojniki grupa Flammula
Klematisy tej grupy dorastają do wysokości nawet 7 metrów, choć mając kiepskie warunki osiągną co najwyżej 3 metry. Ponieważ kwitną na pędach tegorocznych, można, a nawet trzeba je wczesną wiosną dość radykalnie przyciąć. Kwiatuszki są drobne, ale jest ich całe mnóstwo, jeśli pnącze na zapewnione optymalne warunki rozwoju, więc rośliny prezentują się pięknie, do tego kwiaty są najczęściej przyjemnie pachnące. Są mrozoodporne, więc zasadzone, przez lata będą zdobić ogrody.
- Clematis x aromatica – Powojnik wonny
- Clematis terniflora – powojnik jesienny 'Early Snow’
- Clematis 'Sweet Summer Love’ PBR
- Clematis mandschurica – Powojnik mandżurski
- Clematis×triternata 'Rubromarginata’
- Clematis 'Stellar’
Powojniki grupa Montana
Powojniki tej grupy bardzo obficie kwitną od maja aż do końca lipca (w zależności od odmiany), osiągając od 3 do 5 metrów wysokości. By pięknie kwitły potrzebują stanowisk ciepłych, osłoniętych od wiatru, a podłoża żyznego i przepuszczalnego. Pnącza te bardzo silnie się rozkrzewiają. Są mrozoodporne.
- Clematis montana – powojnik górski 'Freda’
- Clematis montana var. rubens – powojnik górski
- Clematis montana – powojnik górski 'Mayleen’
- Clematis montana – powojnik górski 'Elizabeth’
Powojniki grupa Tangutica
Powojniki te dorastają do nawet 6 metrów wysokości, a w zależności od odmiany kwiaty mogą mieć 8 cm średnicy. Ale mogą być również drobniutkie o średnicy ok. 2 cm. Kwitną od czerwca aż do późnej jesieni, a miejsce kwiatów zajmują bardzo dekoracyjne owocostany. Tę grupę powojników cechuje duża wytrzymałość na brak wody i niskie temperatury oraz odporność na choroby.
- Clematis – powojnik tangucki 'Lambton Park’
- Clematis – powojnik tangucki 'Kaśka’
- Clematis – powojnik tangucki 'Bill MacKenzie’
- Clematis – powojnik tangucki 'Helios’
Powojniki grupa Texensis
Klematisy należące do tej grupy osiągają 2-4 metry wysokości, ale wymagają corocznego przycinania od końca lutego do początku kwietnia. A to dlatego, że ich pędy zimą zamierają, a wiosną wybijają ponownie u podstawy. Cięcia są silne, w pierwszym roku po posadzeniu usuwa się wszystkie pędy 20-3 cm nad ziemią, w następnym 40 cm, a w kolejnym 50 cm. Kwitną na pędach tegorocznych, więc nie ma problemu z silnym cięciem. Kwiaty ma niesamowite, bo ich kielichy przypominają tulipany, które można podziwiać od czerwca do sierpnia, a u niektórych odmian nawet do października. Są mrozoodporne.
- Clematis 'Happy Diana’
- Clematis 'Princess Diana’
- Clematis 'Gravetye Beauty’
- Clematis 'Duchess of Albany’
Powojniki grupa Viorna
Powojniki tej grupy są bardzo podobne do tych z grupy Texensis, różnią się tylko pochodzeniem. Dokładnie tak samo się je przycina i pielęgnuje.
- Clematis 'Princess Red’
- Clematis 'Crispa Angel’
- Clematis 'Sophie’
Powojniki grupa Vitalba
Powojniki botaniczne z tej grupy wyjątkowo mocno się rozrastają, a gdyby nie nasza mroźna zima, byłaby to roślina zimozielona. Jednak zielone liście zachowuje aż do mrozów. Mają drobne, białe kwiatuszki, pięknie pachnące i przyciągające pszczoły. Dorastają do ok. 7 metrów wysokości. Można, ale nie trzeba ich przycinać.
- Clematis Summer Snow 'Paul Farges’
Fot. główna: Powojniki botaniczne – Clematis 'Gravetye Beauty’, autor: Henfield, CC BY-SA 2.0, commons.wikimedia.org