Cebula zwyczajna (Allium cepa) to jedna z najstarszych roślin uprawnych znanych naszej cywilizacji, bowiem znana i spożywana jest już od ponad 5 tysięcy lat. Zaliczana jest do warzyw cebulowych. Jako roślina dwuletnia (często uprawiana jako jednoroczna) należy do najpopularniejszych roślin przydomowych ogródków, a jej cenne właściwości lecznicze i walory kulinarne zdają się potwierdzać , że uprawa cebuli jest w zasadzie koniecznością, bez niej bowiem trudno jest odnaleźć się w kuchni.
Cebula zwyczajna – właściwości
Sława cebuli to nie mit, a fakty. Jej wysokie walory smakowe, aspekty dietetyczne oraz właściwości lecznicze, sprawiają, że jest ona nieodłącznym elementem diety większości z nas. Jako źródło soli mineralnych, potasu, fosforu, sodu, wapnia, żelaza, magnezu oraz cynku, ale i witamin jak B1, B2, PP oraz B6 jest niezastąpiona. Co więcej w jej składzie znajdziemy także niezwykle ważne flawonoidy czy silne antyutleniacze, które pomagają redukować ryzyko chorób serca oraz nowotworów. Największe bogactwo składników oferują cebule świeże, które nie były zbyt długo przechowywane. Roślinę tę można wykorzystać w potrawach gotowanych, smażonych, jak i zamrażając, susząc lub w przetworach.
Walory lecznicze cebuli zwyczajnej można wykorzystać przeciwdziałając przeziębieniom przyrządzając syrop z dodatkiem miodu i cytryny. Syrop taki oferuje wysoką zawartość żelaza, przez co będzie zbawienny przy leczeniu anemii.
Uprawa cebuli zwyczajnej
Wymagania cebuli nie są zbytnim wyzwaniem w uprawie, bowiem doskonale radzi sobie ona w naszym klimacie. Jej kiełkowanie rozpoczyna się bez problemu przy 5–6°C, jednak najlepiej wzrasta przy około 20°C. Siewki cebuli radzą sobie także przy lekkich przymrozkach, a optymalną temperaturę dla wzrostu szczypioru szacuje się na 10–16°C. Aby cebula mogła wytworzyć bulwy, niezbędne jest 16-21°C. Ponieważ cebula zwyczajna należy do roślin długiego dnia, najlepiej rośnie i rozwija się wczesną wiosną.
Podczas uprawy cebuli należy pamiętać jednak o jej wymaganiach wodnych, bowiem potrzebuje ona dobrego nawodnienia, szczególnie w okresie od czerwca do lipca. Obfitsze nawadnianie cebul zaleca się w początkach faz wzrostu – później preferuje ona wyższe temperatury i suchą pogodę.
Najlepszym stanowiskiem w uprawie cebuli jest to na glebie próchniczej i zwięzłej, która jednocześnie zapewnia dużą pojemność wodną. Jej płytkie i krótkie korzenie trudniej absorbują wodę z podłoża. Warto zadbać o odchwaszczanie przestrzeni wokół cebuli, a najlepszym odczynem gleby jest pH 6,5-7,0. Warzywo to nie przepada za kwaśnymi i zlewnymi glebami, dlatego najlepiej wybrać takie o niskim poziomie wód gruntowych, szczególnie dobrze wzrasta ona na czarnoziemach, czarnych ziemiach, lessach i madach. Świetnie sprawdzają się powierzchnie równe i otwarte.
Uprawę cebuli należy przeprowadzić w pierwszym roku po oborniku na glebach słabych albo w drugim na glebach żyźniejszych. Jako przedplon cebuli świetnie sprawdzają się ogórki, selery, jęczmień, pszenica lub rośliny z rodziny bobowatych. Niekorzystnie wpłynie na nie wcześniejsza uprawa warzyw kapustnych lub innych cebulowych (w tym wypadku najbezpieczniej jest odczekać 4-5 lat).
Sposoby uprawy cebuli zwyczajnej
Cebulę można uprawiać kilkoma metodami. Wśród nich wymienić możemy:
Siew cebuli do gruntu
Wcześniej zaprawione nasiona wysiewa się do gruntu od połowy marca do połowy kwietnia. Najlepiej na głębokość 2 cm w glebach cięższych i 3 cm w glebach lekkich. Najlepsze zagęszczenie to to do 40-60 sztuk na m2. Ponieważ cebula wschodzi dosyć wolno, łączy się jej siew z nasionami rzodkiewki lub sałaty, dzięki czemu wyznaczają one rzędy i pomagają przeprowadzić efektywne odchwaszczanie.
Rozsada cebuli
To najczęściej stosowana metoda uprawy cebuli. Pozwala dać ona bowiem szybszy zbiór – nawet o miesiąc. Wyprodukowanie rozsady zajmuje około 8-9 tygodni. Siew cebuli można wówczas przeprowadzić od połowy lutego do połowy marca w inspekcie lub zagonach w tunelu foliowym (możliwe jest to także w donicach). W zagonach należy wysiewać cebule co 5-10 cm, a w tunelach co 10 cm. Przed sadzeniem warto rozsadę przehartować przez 7-10 dni. Wysadzanie do gruntu należy przeprowadzić w rozsadzie co 7-8 cm.
Uprawa cebuli z dymki
Cebula dymka – w pierwszym roku uprawy z cebul pozyskać można dymkę, którą sadzi się w drugim roku. Nasiona na dymkę wysiewa się z końcem kwietnia, a po 100 dniach od wysiewu, po złamaniu szczypioru można zbierać cebule. Przechowywanie dymki wymaga 0°C, aby na przełomie marca i kwietnia wysadzić ją na stałe rzędy co 30 cm, w rzędach co 5-8 cm. Sadzenie przeprowadzić można także od połowy września do połowy października, aby wiosną zyskać zbiór pęczkowy.
Uprawa cebuli ozimej
Cebula ozima – siew na uprawę tę wykonujemy w połowie sierpnia, a młoda cebula po wytworzeniu 3-5 listków w gruncie zimuje pod śnieżną okrywą. Wzrost cebul następuje wówczas w maju. Niestety w warunkach polskich uprawa ta nie zawsze się udaje z racji na mroźne zimy.
Rozmnażanie cebuli zwyczajnej
Cebulę rozmnaża się na kilka sposobów, w zależności od jej rodzaju. Najpopularniejsze metody to wysiew nasion albo sadzenie cebuli dymki. Można je również rozmnażać poprzez podział kęp, które tworzą się po wysianiu nasion.
Pielęgnacja cebuli zwyczajnej
Podstawowymi zabiegami pielęgnacyjnymi w uprawie cebuli zwyczajnej jest spulchnianie i odchwaszczanie gleby. Najlepiej pozbywać jest się chwastów ręcznie – najlepiej 3-4 razy w okresie wegetacyjnym, gdyż rośliny te bardzo źle znoszą obecność chwastów. Skutecznym sposobem na ich zwalczanie mogą być także herbicydy. Czasami stosowanym zabiegiem w pielęgnacji cebul jest przerywanie – usuwanie najsłabszych lub chorych okazów, pozostawiając 8-10 cm pomiędzy roślinami.
Nawożenie cebuli
Nawożenie cebuli zwyczajnej najlepiej wykonać w roku poprzedzającym uprawę z wykorzystaniem obornika. Można też wykorzystać kompost, który po nałożeniu na zmarznięta glebę, należy na wiosnę dokładnie przemieszać z ziemią. Słaba zdolność do pobierania składników pokarmowych sprawia, że cebule są wyjątkowo wrażliwe na brak potasu i wapnia, dlatego zaleca się dostarczać je roślinom w postaci nawozów wieloskładnikowych, a przy glebach kwaśnych lub wymagających wapnowania – zastosować nawóz wapniowo-magnezowy na rok przez założeniem uprawy.
Zbiory cebuli zwyczajnej
W zależności od wybranej metody uprawnej, termin zbiorów będzie inny. Cebule z dymki gotowe do zbioru są w lipcu, te z rozsady w sierpniu lub wczesną wiosną, a z siewu – na przełomie sierpnia i września. Do zbiorów cebuli przystępujemy wówczas, gdy ponad połowa szczypioru na grządce jest złamana – najlepiej gdy 70-80% roślin na grządkach ma załamany szczypior, a przy tym każda z nich ma po 3-4 zielone liście.
Pamiętać jednak należy, że przeczekanie ze zbiorem powoduje skrócenie możliwości przechowywania cebuli. Po wykopaniu, cebule warto pozostawić na polu na 7-14 dni do obeschnięcia. Po wysuszeniu obcina się ich szczypior na wysokości 3-4 cm.
Jak przechowywać cebulę
Przesuszone na świeżym powietrzu cebule przeznaczone do przechowywania należy pozostawić z liśćmi i zewnętrznymi łuskami zupełnie suchymi. Należy odrzucić te z widocznymi uszkodzeniami lub grubą szyjką. Najlepiej składować je w suchym i chłodnym pomieszczeniu ułożone w skrzyneczkach, powieszone w siatkach lub zaplecione w warkocze.
Choroby i szkodniki cebuli zwyczajnej
Wśród chorób cebuli wymienić można mączniaka rzekomego cebuli, zgniliznę szyjki, fuzaryjną zgniliznę cebuli, aletrnariozę cebuli czy antraknozę cebuli. Do najczęstszych szkodników atakujących rośliny zaliczamy śmietka cebulankę, miniarkę cebulówkę, niszczyk zjadliwy, chowacz szczypiorak, poskrzypkę, piętnówki, wciornastki, wgryzki szczypiorka, rolnice i udnice cebulówki.
Rodzaje cebuli zwyczajnej
Ze względu na swoją popularność cebula zwyczajna oferuje spory wachlarz ciekawych odmian, które rozróżnia wielkość, zabarwienie łuski, termin uprawy oraz okres dojrzewania. Wymienić możemy odmiany:
- cebula wczesna i cebula średnio wczesna – 'Dakota’, 'Majka’, 'Czerniakowska’, 'Rawska’, 'Karmen’;
- cebula średnio późna i cebula późna – 'Wolska’, 'Wiktoria Skierniewic’, 'Supra’, 'Sochaczewska’, 'Sława Ożarowa’, 'Alibaba’, 'Wenta’, 'Scarlet’;
- cebula ozima – 'Augusta’ czy 'Labrador’.
Odmiany dzieli się również na:
- cebula czerwona
- cebula biała
- cebula żółta
Odmiany cebuli
- Cebula 'Irka’ – żółta, średnio wczesna, do bezpośredniego spożycia i do przechowywania, plenna, sucha, brązowa łuska łatwa do obierania
- Cebula 'Alibaba’ – biała, cukrowa, średnio wczesna, plenna, z białą dobrze przylegającą łuską, do bezpośredniego spożycia i suszenia
- Cebula 'Kristine’ – żółta, średnio późna, równocześnie załamuje szczypior, do bezpośredniego spożycia i długotrwałego przechowywania, plenna
- Cebula 'Majka’ – żółta, wczesna, wysoko plonująca, barwa łuski żółto-brązowa
- Cebula 'Cymes’ – brązowo-żółta, średnio-wczesna, bywa nieco spłaszczona, do bezpośredniego spożycia i do przechowywania, odporna na choroby grzybowe, wykorzystywana do produkcji dymki
- Cebula 'Jambalaya’ – żółta, odmiana amerykańska, ma charakterystyczne, spłaszczone cebule, średnio późna, do bezpośredniego spożycia (idealna na grilla) i do przechowywania, bardzo smaczna, słodka
- Cebula 'Sochaczewska’ – żółta, późna, plenna, do długotrwałego przechowywania
- Cebula 'Polana’ – żółta, barwa łuski żółto-brązowa, duża, twarda, średnio wczesna, plenna, odporna na uszkodzenia mechaniczne, do bezpośredniego spożycia i przechowywania
- Cebula 'Rawska’ – żółta, średnio wczesna, wytrzymała i odporna, smaczna, idealna do produkcji dymki
- Cebula 'Sława Ożarowa’ – jasnożółta, późna, bardzo plenna, łagodna, do długotrwałego przechowywania
- Cebula 'Wolska’ – żółta, średnio-późna, bardzo plenna, dobrze przechowująca się przez zimę
- Cebula 'Agostana’ – białą, średnio wczesna, łagodny smak, białe łuski
- Cebula 'Rosa Lunga Di Firenze’ – czerwona, podłużna, słodki, delikatny smak, do bezpośredniego spożycia
- Cebula 'Karmen’ – czerwona, średniowczesna, intensywnie karminowo-fioletowa łuska, słodko-pikantny smak, do bezpośredniego spożycia i do przechowywania
Kiedy siać cebulę z nasion
Cebulę sieje się między 5 a 20 kwietnia.
Cebulę ozimą sieje się między 10 a 30 sierpnia
Jak siać cebulę do gruntu
Nasiona cebuli wysiewa się na głębokości 2-2,5 cm. Gdy wzejdzie systematycznie ją przerywamy i spożywamy, aż zostawimy pojedyncze egzemplarze co 5-8 cm w gruncie.
Kiedy sadzić cebulę dymkę w gruncie
Cebulę sadzi się od końca marca do końca kwietnia w rzędach co ok. 25 cm. Rozstaw między cebulami 5-8 cm.
Cebulę zimową sadzi się co najmniej miesiąc przed spodziewanymi przymrozkami, więc koniec września i w październiku.
Jak sadzić cebulę w gruncie
Cebulę sadzi się wciskając ją w dobrze spulchnione podłoże tak, by końcówka nie wystawała ponad ziemię. Sadzi się ją w rzędach co ok. 25 cm co 5-8 cm.
Cebulę zimową sadzi się głębiej niż tę wiosenną bo wciska się ją w podłoże na głębokość 3-4 cm.
Kiedy wyrywać cebulę / Kiedy zbierać cebulę
Cebulę zbiera się wówczas, gdy ok. 70% szczypioru jest już złamana. Szczypior na cebuli łamie się samoistnie. Inna wskazówka to 3 jeszcze niezłamane liście a reszta złamana – to najlepszy moment, bo wówczas cebula najdłużej się przechowuje.
Jak rośnie cebula
Cebula najlepiej rośnie i rozwija się gdy wiosna jest długa, chłodna i stale umiarkowanie wilgotna
Fot. główna: J_Huber/pixabay.com
