Pieprzyca siewna (Lepidium sativum) jest gatunkiem rośliny jednorocznej, która należy do rodziny kapustowatych. Nazwa ta nie jest jednak używana a roślina ta nosi u nas nazwy: Rzeżucha vel Rzeżucha ogrodowa vel Rzeżucha siewna.
Rzeżucha, ta oryginalna, została opisana tutaj:
Pieprzyca siewna – Rzeżucha ogrodowa pochodzi z południowo-zachodniej Azji oraz północno-wschodniej Afryki. Roślina ta jednak rozprzestrzeniła się na niemal całym świecie i na całym świecie jest również uprawiana. U nas błędnie nazywana rzeżuchą jest uprawiana zarówno jako warzywo liściaste, którego listki dodawane są do sałatek czy kanapek, ale również jako ozdoba wielkanocna, wysiewana na watowych, wilgotnych podkładach.
Rzeżucha ogrodowa – nasiona, autor: Frank Vincentz, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Jak wygląda rzeżucha ogrodowa – Pieprzyca siewna
Rzeżucha kojarzy nam się z maleńkimi, zielonymi listkami na cieniutkiej łodyżce dorastającymi do jakichś 10 cm wysokości, bo zazwyczaj pozwalamy jej do takiej postaci dorosnąć, gdy nasionka wysiewamy na watę w podstawku. Ale jeśli wysiejemy ją w normalnym podłożu w doniczce lub w ogrodzie, to roślina ta dorośnie do ok. 30-60 cm, łodyga będzie wzniesiona, rozgałęziająca się u góry, pokryta szarawym nalotem. Na jej końcu pojawią się w końcu drobne kwiatuszki zebrane w grona i będą barwy białej lub różowawej. Gdy przekwitną ich miejsce zajmuje owoc w postaci oskrzydlonej łuszczyny. W środku znajdują się maleńkie, brązowo-czerwone nasionka o jajowatym kształcie.
Rzeżucha ogrodowa, autor: Salicyna, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Liście odziomkowe, na długich ogonkach wyrastają bujnie, tworząc kępy. Są koloru żywej zieleni, pierzaste, całobrzegie lub ponacinane.
Sposoby uprawy rzeżuchy ogrodowej
Rzeżucha jest rośliną łatwą w uprawie, mało wymagającą i można uprawiać na kilka sposobów – na parapecie przez cały rok, a w ogrodzie od kwietnia do września.
Rzeżucha na wacie
Rzeżucha wysiana na wilgotnej wacie w temperaturze otoczenia ok. 20-22°C wykiełkuje w ciągu jednej doby, a pierwsze zbiory są możliwe już po 7 dniach, a do ścinania nadaje się przez ok. 14 dni. Ścięta rzeżucha już nie odrasta, jeśli więc chcemy bez przerwy korzystać ze świeżych listków, dobrze jest ją wysiewać co 5-6 dni. Trzeba pilnować by podłoże było stale lekko wilgotne, rzeżucha bez wody szybko bowiem zamiera. W ten sposób rzeżuchę można uprawiać przez okrągły rok.
Rzeżucha ogrodowa na wacie, autor: Katrin Gilger – Kresse, CC BY-SA 2.0, commons.wikimedia.org
Jak posiać rzeżuchę bez waty
Bez problemu można również uprawiać rzeżuchę bez waty. Można w tym celu zakupić profesjonalną kiełkownicę, ale nie jest to konieczne. Dlaczego warto siać rzeżuchę bez waty i bez innego podłoża?
- Jadalna i wartościowa jest bowiem cała roślina, tak tak, korzenie również. Jeśli więc siejemy rzeżuchę bez waty, można ją dodawać do potraw w całości, niestety tę uprawianą na wacie trzeba ścinać, tracąc w ten sposób sporą jej ilość.
- Uprawa rzeżuchy na wacie to ryzyko, że od korzeni zacznie gnić. I niestety dość często czuć po kilku dniach lekki zapach stęchlizny. Brak waty to gwarancja świeżości uprawy przez cały okres jej trwania.
A jak posiać rzeżuchę bez waty? O kiełkownicy mowa już była, ale wcale nie trzeba wydawać pieniędzy i można skorzystać z przyborów kuchennych, które najczęściej mamy pod ręką. A mianowicie wystarczy do tego celu sitko z gęstymi oczkami i pojemnik na którym sitko zawiśnie, a do którego trzeba będzie nalać wody.
Rzeżucha ogrodowa – Rzeżucha bez waty, źródło: Depositphotos. com
Gdy już sitko leży na pojemniku, nalewamy wodę tak by dokładnie zmoczyła wnętrze sitka i sięgnęła prawie do sitka. Obsypujemy wnętrze sita nasionami rzeżuchy, jest wilgotne, więc się fajnie przykleją. Całość zraszamy dokładnie delikatną mgiełką, woda ma nie sięgać sitka, ale delikatnie je tylko muskać. Jest to o tym pracochłonny sposób uprawy rzeżuchy, że trzeba ją kilka razy dziennie zraszać wodą, bo ta parująca od dołu co prawda będzie dostarczać wilgoć, ale niewystarczającą.
Gdy już nasza rzeżucha wypuści korzenie, wylewamy wodę w takiej ilości, by korzenie nie były w niej zanurzone, zapobiegnie to ich gniciu. Ta reszta wody plus zraszanie w zupełności roślinom wystarczy. Uprawy nie przykrywamy, bo o ile rzeżucha nie potrzebuje słońca i wystarczy jej każdy parapet, to już powietrza jak najbardziej. Po tygodniu można już wyrywać z sitka całe roślinki wraz z korzeniami i zjadać w całości.
Rzeżucha w ziemi
Rzeżuchę można również uprawiać w ziemi i to zarówno w doniczce jak i w ogrodzie, bezpośrednio w podłożu. Dużo rzadziej się to praktykuje, bo ta wysiana w kiełkownicy czy na wacie rośnie błyskawicznie i nie grozi jej choćby połamanie przez deszcz. Do tego jest wówczas czysta i od razu gotowa do spożycia. Ale nic nie stoi na przeszkodzie, by rzeżuchę uprawiać w ziemi.
Rzeżucha ogrodowa, autor: Salicyna, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Rzeżuchę sieje się w ogrodzie wiosną, można to robić już w kwietniu, choć na zbiory trzeba będzie poczekać nieco dłużej, roślina ta bowiem lubi ciepło. Ostatnie siewy rzeżuchy przeprowadza się we wrześniu, a jeśli październik jest tak ciepły jak tegoroczny (2023), to i w październiku, np. w doniczkach pod folią.
Rzeżuchę wysiewa się w rzędach, gęsto bo i tak szybko się ją ścina i nie potrzeba jej ani super żyznego podłoża ani światła. Nasiona można przykryć cieniutką warstwą lekkiej ziemi, przesianego kompostu lub piaskiem.
Pamiętać należy o systematycznym podlewaniu rzeżuchy ogrodowej. Bardzo szybko bowiem zamiera w suchym podłożu. Jeśli jest ciepło i mokro, rośnie bardzo szybko i jest gotowa do zbiorów po około tygodniu.
Ile rośnie rzeżucha ogrodowa
Szybkość wzrostu rzeżuchy ogrodowej zależy od warunków, w których ją wysiewamy. Im cieplej, tym lepiej, bo warzywo to lubi temperaturę oscylującą w granicach dwudziestu kilku stopni na plusie. Konieczna jest również odpowiednia wilgotność. Rzeżucha lubi wilgoć, ale nie stanie w wodzie, bo korzenie szybko gniją. Nie może być również podlewana zbyt rzadko, bo suche podłoże to błyskawicznie więdnące, a następnie zasychające siewki. W optymalnych warunkach rzeżucha ogrodowa jest gotowa do zbiorów już po ok. tygodniu.
Rzeżucha ogrodowa, autor: Salicyna, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Jak siać / sadzić rzeżuchę
Przede wszystkim rzeżuchy się nie sadzi. A to dlatego, że świetnie radzi sobie z wzejściem po wysianiu, a jest przy tym tak delikatną rośliną, że młode sadzonki łatwo jest uszkodzić. Za to wysiana poradzi sobie prawie każdych w każdych warunkach, wystarczy, że ma ciepło i wilgotno.
Właściwości rzeżuchy
Rzeżucha jaką znamy i najczęściej wykorzystujemy w kuchni to dywanik zielonych listeczków na cienkich łodyżkach. Aż trudno uwierzyć, że takie maleństwa to prawdziwe bogactwo witamin (A, C, K, B1, B2, E, PP) i minerałów (mangan, potas, magnez, wapń, jod, chrom, siarkę i bardzo dobrze przyswajalne żelazo), kwas foliowy, kwas pantotenowy, cukry i białko roślinne, a do tego ma wiele właściwości leczniczych albo ważnych w profilaktyce zdrowia.
Rzeżucha ogrodowa – kwiaty, autor Salicyna, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Rzeżucha ogrodowa to przede wszystkim warzywem o silnym działaniem moczopędnym. I trzeba to brać pod uwagę i nie przesadzać ze zjadaną ilością. Powinno to być nie więcej niż kilka łyżek dziennie, czyli wcale nie jest to tak mało. To działanie moczopędne to również przy okazji wspomożenie prawidłowej pracy nerek, oczyszczanie organizmu z różnego rodzaju toksyn.
Rzeżucha ogrodowa zawiera duże ilości luteiny, co jest zbawienne dla oczu. obniża poziom cukru we krwi, wspomaga odchudzanie, ma właściwości antyrakowe.
Fot. główna: Albertyanks Albert Jankowski, Public Domain, commons.wikimedia.org