Dereń jadalny – uprawa i pielęgnacja

Dereń jadalny (Cornus mas) jest krzewem lub niewielkim drzewem z rodziny dereniowatych (Cornaceae). Roślina ta pochodzi z południowo-wschodnich rejonów Europy i Azji. W naturze spotyka się go rosnącego wśród zarośli i w lasach na stokach gór w klimatach łagodnych. Dereń uprawiany jest powszechnie w wielu rejonach świata. W Polsce bardzo popularny, głównie jako ozdoba, ale coraz częściej dla jadalnych owoców. Roślina niezwykle odporna na choroby i ataki szkodników.

Dereń jadalny, autor: WikimediaImages/pixabay.com

Dereń jadalny – jak wygląda

Dereń jadalny jest rośliną długowieczną, znane są okazy mające nawet 200 lat, które wciąż obficie owocują. Można zatem z dużym prawdopodobieństwem zakładać, że raz posadzony krzew obdarzy owocami nawet nasze prawnuki. Jest on niezwykle popularny w wielu krajach, a jego wyniesiony pokrój sięga od 3 do nawet 9 metrów. Eliptyczne liście w połączeniu z wiosennymi kwiatami lub owocami pojawiającymi się jesienią prezentują się niezwykle dekoracyjnie.

Dereń jadalny, autor: GoranH/pixabay.com

Dereń jadalny tworzy żółte, baldachowe kwiatostany, które należą do pierwszych wiosennych pożytków dla pszczół i innych zapylaczy. Pojawiają się one jeszcze przed liśćmi, które mają eliptyczny kształt, ostre zakończenie i charakterystyczne unerwienie, przebarwiające się jesienią na ciemnopomarańczowy, czasem czerwony kolor. Owoce derenia najczęściej są czerwone o kształcie owalnym, nieco podłużnym, czasem przypominającym gruszkę, wszystko zależy od odmiany.

Uprawa derenia jadalnego

Dereń jadalny należy do roślin o niewysokich wymaganiach. Owocuje zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i zacienionych czy w półcieniu. Rośnie na większości gleb, także ciężkich, jednak preferuje zasadowy lub obojętny odczyn gleby (pH 7-8). Najlepsze będą dla niego gleby piaszczysto-gliniaste, bogate w wapń. Jest to roślina odporna na krótkie okresy suszy i nawet bardzo niskie temperatury. Nie korzeni się zbyt głęboko (70-80 cm), ale korzenie mocno rozrastają się na boki.

Dereń jadalny, autor: Roger Culos, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org

Derenie znoszą bez problemu krótkotrwałe przesuszenia podłoża, ale dużo lepiej rosną i owocują, gdy mają stały dostęp do wody. Dlatego warto je podlewać, zwłaszcza gdy stawiamy na obfite zbiory jadalnych owoców. By ograniczyć odparowywanie wody z podłoża dobrze jest krzewy ściółkować, najlepiej korą i zrębkami drzew liściastych, te iglaste zakwaszą podłoże, czego roślina nie lubi.

Sadzenie derenia jadalnego zależy od rodzaju sadzonek. Te z gołym korzeniem najlepiej sadzić wczesną wiosną lub jesienią delikatnie przycinając korzenie na długości 15 cm. Sadzonki w pojemnikach z kolei, można sadzić w dowolnym momencie okresu wegetacyjnego.

Dereń jadalny, autor: GoranH/pixabay.com

Wiedzieć należy, że dereń jadalny jest najczęściej obcopylny, dlatego dobrze jest posadzić różne odmiany, które będą się wzajemnie zapylały. I nie mogą to być odmiany dowolne, bo te zbliżone do siebie genetycznie się nie zapylą. Dlatego wybierając rośliny do ogrodu, trzeba zapytać o tę kwestię u sadownika i dobrać odpowiednie. Jeśli nie zależy nam na obfitym owocowaniu, a tylko na dereniu w roli ozdoby ogrodu, to dostępne są odmiany o małych owocach.

Pielęgnacja derenia jadalnego

W pielęgnacji derenia jadalnego nie należy przesadzać z nawożeniem, jest wrażliwy na nawozy sztuczne. Zasilić wystarczy go na początku sezonu wegetacyjnego, najlepiej nawozem ekologicznym, biohumus jest świetny, obornik granulowany lub kompost do ściółkowania. Podczas sadzenia do dołków nie dodaje się obornika, popali korzenie.

Po kwitnieniu warto wykonać cięcie prześwietlające derenia, a co 2-3 lata usunąć najstarsze pędy, aby dać pozostałym lepsze warunki do wzrostu i obfitszego owocowania. Tworząc z rośliny żywopłot można formować go od pierwszego roku od posadzenia, najlepiej końcem zimy lub w przedwiośniu, zanim ruszy wegetacja, przycinać roślinę można również na przełomie sierpnia i września.

Dereń jadalny, autor: Gerd Eichmann, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Dereń jadalny – zastosowanie

Roślina ta uprawiana jest przede wszystkim jako ozdoba ogrodów zarówno jako soliter, ale pełni również często rolę żywopłotu. Owoce są jadalne, w smaku słodko-kwaśne, a ze względu na dużą ilość zawartych w nich tanin, są przy tym dość cierpkie, są jednak smakosze, którzy jedzą je na surowo. Mają w sobie dużo witaminy C, ale również kwasy organiczne, polifenole oraz antocyjany. W medycynie ludowej owoce derenia stosowane są w leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych, a w postaci okładów na czoło pomagają przy migrenie.

Można z nich robić różne przetwory: kiszone w solance doskonale imitują oliwki.  Z owoców derenia robi się również doskonałą nalewkę (dereniówka) oraz dżem i marmoladę, a także nadzienie do cukierków.

Gałązka derenia doskonale zastąpi szczoteczkę do zębów, wystarczy zdjąć z niej tylko korę i rozgryźć końcówkę na pędzelek. Ma bowiem działanie antyseptyczne. Dawniej z drewna derenia wytwarzano koła zębate. Drewno to jest również idealne do toczenia.

Dereń jadalny, autor: Gerd Eichmann, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Odmiany derenia jadalnego

Wśród polecanych odmian na uwagę zasługują:

• ‘Macrocarpa’ –  odmiana o bardzo dużych owocach, których kształt jest gruszkowaty, a barwa ciemnoczerwona. Rośnie niewysoki, dlatego często traktowany jest jako krzew ozdobny.
• ‘Jolico’ – to późna odmiana o bardzo dużych owocach wywodząca się z Austrii.
• ‘Flava’ – to stara, bułgarska odmiana. Jej charakterystyczne żółte owoce są słodkie i sprawdzają się w produkcji deserów.
• ‘Variegata’ – odmiana o dużych walorach dekoracyjnych, ma bowiem ciekawe czerwone przebarwienia na liściach oraz kremową obwódkę, doskonały na żywopłoty, ale również jako soliter.
• ‘Raciborski’ – wyjątkowa polska odmiana wyhodowana w Arboretum Bolestraszyce, krzew ten osiąga 4-5 m wysokości i 2 m rozpiętości. Kwitnie (kwiaty barwy żółtej) przełom luty/marzec, owoce gotowe do zbioru są we wrześniu. Są barwy czerwonej a budową przypominają oliwki, są wyjątkowo słodkie, dlatego idealnie nadają się zarówno do bezpośredniego spożycia jak i na przetwory (dżemy, powidła, nalewki). UWAGA! Wyjątkowo nie potrzebuje zapylacza, choć posadzenie innej odmiany obok zwiększy plonowanie. Odmiana wyjątkowa jeszcze pod jednym względem – zawiera kwas loganowy.

Kwas loganowy wyizolowany z derenia jadalnego, a odmiana ‘Raciborski’ ma go najwięcej, podawany jest w formie kropli do oczu. Obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe, zwiększając jednocześnie przepływy w naczyniach krwionośnych oczu. Ważne jest to zwłaszcza dla chorujących na jaskrę!

Fot. główna: Gerd Eichmann, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org