Strona Główna OgródWarzywnik Marchew – uprawa, pielęgnacja, właściwości

Marchew – uprawa, pielęgnacja, właściwości

autor Ogarnij Ogród

Marchew zwyczajna (Daucus carota), bo ten właśnie gatunek uprawiamy w naszych ogrodach, należy do rodziny selerowatych. A dokładnie uprawiamy podgatunek o nazwie Marchew uprawna (Daucus carota subsp. sativus), do którego należy całe mnóstwo odmian zarówno jadalnych jak i pastewnych. Ale występuje ona również naturalnie, powszechnie porastając Europę, Azję i pn. Afrykę. W Polsce jest nie tylko powszechnie uprawiana, ale jest również pospolicie rosnącym chwastem (Daucus carota subsp. carota).

O marchwi w pigułce

  • Marchew zwyczajna jest uprawiana w ogrodach, występuje w wielu odmianach, w tym jadalnych i pastewnych
  • Charakterystyka: Dwuletnia roślina, w pierwszym roku tworzy korzeń spichrzowy, w drugim kwitnie. Korzeń różni się kolorem w zależności od odmiany
  • Wymagania uprawowe: Marchew wymaga żyznej, lekkiej i przepuszczalnej gleby z pH 6-6,5, nie toleruje świeżego obornika ani wapna
  • Uprawa: Traktowana jako roślina jednoroczna, z różnymi terminami wysiewu w zależności od odmiany. Wymaga systematycznego podlewania i ochrony przed chwastami
  • Pielęgnacja: Wczesna ochrona przed przymrozkami, regularne podlewanie, ostrożne nawożenie bez nadmiaru azotu
  • Właściwości: Marchew jest bogata w karotenoidy, witaminy (A, C, B6, E, K) i minerały. Ma właściwości przeciwutleniające, przeciwmiażdżycowe i antynowotworowe

Marchew – charakterystyka

Marchew jest rośliną dwuletnią: w pierwszy roku tworzy korzeń spichrzowy i liście, w drugim natomiast z korzenia wybija pęd kwiatostanowy (kwitnie czerwiec – wrzesień) i tworzą się nasiona, czerpiąc substancje do swojego rozwoju właśnie z korzenia, który obumiera. Kwiaty zebrane  w baldachy są obcopylne, zapytane przez owady, które zbierają z nich nektar (roślina miododajna).

Marchew

Marchew, autor: paulbr75/pixabay.com

Korzeń służy więc jako magazyn pokarmowy, jednak uprawę kończy się najczęściej po pierwszym roku, wiec spichlerz ten, pełen wartości odżywczych ląduje na naszym talerzu pod różnymi postaciami. Dziko rosnąca marchew ma ten korzeń biały do kremowego, natomiast ta uprawna może mieć barwę białawą, żółtą, pomarańczową (zawiera najwięcej karotenu) aż do purpurowej, choć w sprzedaży są już dostępne marchewki ciemnofioletowe aż po czarne. Liście marchewki są równowąskie, 2-3krotnie pierzastosieczne.

Marchew – wymagania uprawowe

Marchew ma spore wymagania glebowe, ziemia powinna być żyzna, próchnicza a do tego lekka i przepuszczalna z zachowaną stałą umiarkowaną wilgotnością podłoża. Do tego ważnym jest, żeby nie była zbyt bogata w azot, więc lepiej nie sadzić ją od razu po oborniku. Drugi rok po to absolutne minimum. Inaczej korzenie będą zniekształcone i zamiast jednego, będzie ich kilka, do tego często poskręcanych  i koślawych. Ale uwaga! Ważny jest również odczyn gleby, czyli idealny dla marchwi to 6-6,5 pH, ziemia zatem lekko kwaśna. A jeśli jest zbyt kwaśna, to wapnować też trzeba ją wcześniej, co najmniej rok, gdyż tak jak jak świeżego obornika, marchewka tak samo nie toleruje świeżego wapna.

Marchew nie ma zbyt dużych wymagań cieplnych, ale poziom temperatur i ilość słońca mają swoje konsekwencje. A zatem marchewka urośnie w każdym regionie Polski, ale jeśli będzie rosnąć w zbyt niskich temperaturach, jej korzenie będą długie i cienkie, natomiast rosnąc w zbyt wysokich – grube i krótkie. Idealne będą wówczas, gdy w okresie wegetacji temperatura będzie się mieściła w przedziale 15 – 21°C.  I jeszcze kwestia słońca – im go więcej tym marchew intensywniej się wybarwi, będzie słodsza i bogatsza w karoten.

Uprawa marchwi

Marchewka, choć jest rośliną dwuletnią, traktujemy ją w uprawie jako jednoroczną, bo to korzeń nas interesuje. Marchew dostępna jest w najróżniejszych odmianach: wczesna, średnio wczesna, średnio późna i późna i od tego zależy termin jej wysiewu. I w zależności od odmiany siejemy je w różnych terminach:

  • wczesne i średnio wczesne koniec marca – kwiecień – na zbiór wiosenny i letni;
  • średnio późne i późne siew maj – początek czerwca – na zbiór jesienny

Ponieważ okres jej wegetacji jest długi, traktowana jest jako plon główny, rzadziej jako poplon.

Marchew siejemy wprost do gruntu, do wilgotnej ziemi, w pochmurny dzień na głębokości 1-2 cm w rozstawie rzędów 15-30 cm. Pierwsze nasiona wysiewa się, gdy ziemia ma temperaturę minimum 7°C. Marchewka może rosnąć na płaskim podłożu (gdy ziemia jest piaszczysta), ale można ją również uprawiać w redlinach (gdy ziemia jest gliniasta).

Ważne jest również by siać warzywo w równych rządkach i dobrze je oznaczyć, bo zawsze jest tak, że marchwi jeszcze nie widać, a chwasty jak najbardziej.

Pielęgnacja marchwi

Jeśli marchew wysiewamy wczesną wiosną, koniecznie trzeba ją osłonić, najlepiej białą agrotkaniną. Jeśli bowiem wzejdzie a przyjdzie przymrozek, może on uszkodzić delikatne siewki. Choćby Zimna Zośka może nam unicestwić uprawę. Uchroni ją to również przed pierwszym oblotem połyśnicy marchwianki.

Od momentu wysiania marchwi i przez okres intensywnego jej wzrostu kluczowe jest podlewanie uprawy, jeśli oczywiście nie pada. Ziemia nie może zbytnio przeschnąć. A zatem czeka nas systematyczne podlewanie. Podłoże powinno być wciąż umiarkowanie wilgotne.

Nasiona marchwi są bardzo drobniutkie, łatwiej się je wysiewa po zmieszaniu ich z piaskiem albo z mączką bazaltową, która dodatkowo zaprawi nasiona, czyli zabezpieczy je choćby przed chorobami a dodatkowo będzie służyła za nawóz startowy. Ale w zasadzie zawsze jest tak, że marchew została wysiana zbyt gęsto i po wschodzie należy przerwać marchew, pozostawiając ją jednak rosnącą dość gęsto. Najlepiej jest bowiem przerywać marchewkę sukcesywnie, bo gdy jest już większa można je przeznaczać już do spożycia. No chyba, że kupiliśmy nasiona na taśmie, tutaj przerywanie nie będzie konieczne.

Marchew

Marchew, autor: zoosnow/pixabay.com

Marchew wschodzi dość długo, więc najczęściej jest tak, że marchwi jeszcze nie ma, ale za to wkoło już pełno chwastów. A że warzywo jest bardzo wrażliwe na zachwaszczenie, trzeba podłoże systematycznie oczyszczać. Przy okazji należy zadbać o spulchnienie gleby, jeśli korzenie mają być dorodne, warzywo źle bowiem znosi zbite podłoża.

Gdy marchewki są już powiedzmy grubości ołówka, dobrze jest je zacząć zasilać. Warzywo to bardzo źle znosi nadmiar azotu, więc nie powinno być bezpośrednio zasilane obornikiem czy też gnojówką z pokrzywy.

O tym, których roślin nie podlewa się gnojówką z pokrzyw przeczytacie tutaj:

Natomiast świetnie w nazwożeniu gnojówki sprawdzi się biohumus, mączka bazaltowa, wermikompost czy nawozy zielone, czyli wszystko to co zawiera nieco fosforu i azotu, ale jak najwięcej potasu, bo właśnie ten pierwiastek jest marchwi niezbędny.

Choroby marchwi

Marchew narażona jest na ataki kilku patogenów, groźnych zwłaszcza, gdy nasze uprawy są ekologiczne. Dlatego trzeba pamiętać o dokładnym oczyszczaniu uprawy po zbiorach, żeby nie dać szansy na przetrwanie zimy chorobom, bieżącym odchwaszczaniu, wysiewie nasion w odpowiednich odległościach, by po opadach liście szybko obsychały i nie polewaniu ich bezpośrednio wodą w trakcie podlewania. Bardzo ważne jest również systematyczne odkażanie narzędzi by chorób nie przenosić.

Choroby, które atakują marchew:

  • Alternarioza naci marchwi (alternaria dauci) – jest to choroba grzybowa, która objawia się brązowo-czarnymi plamami na liściach i ogonkach. Z czasem plamy łączą  się obejmując całą nać. Chorobie sprzyja wysoka wilgotność i temperatura powietrza. Skutek jest taki, że liście tracą zdolności asymilacyjne, przez co korzenie są mniejsza i gorszej jakości. Dlatego marchew uprawia się w tym samym miejscu, stosując zasady płodozmianu (co 4 lata). Uprawę chronią również opryski z gnojówek roślinnych (np. z czosnku i pokrzywy).

Przepisy na gnojówki, ale i wywary i napary zwalczające choroby roślin znajdziecie tutaj:

  • Mączniak prawdziwy baldaszkowatych (Erysiphe heraclei) – objawami choroby są pojawiające się na liściach mączyste, białawe plamy, które z czasem powiększają się, a na ich powierzchni tworzy się szary nalot, czyli zarodniki grzyba. Choroba pojawia się, gdy lato jest gorące i suche, a rozwija gdy dostarczy się porcji wilgoci bo spadnie deszcz, będzie mgła i rosa albo polejemy nać w trakcie podlewania. By uchronić uprawę przed mączniakiem nie może być ona zbyt zagęszczona, nie można polewać całych roślin w trakcie podlewania, a także powinno się stosować profilaktyczne opryski wywarem ze skrzypu polnego lub czosnku.
  • Bakteryjna plamistość liści marchwi (Xanthomonas hortorum pv. carotae) – jest to choroba bakteryjna, której objawami są brązowo-brunatne plamy o nieregularnym kształcie, które pojawiają się początkowo na brzegach liści. Mają one charakterystyczną wodnistą otoczkę. Miejsca te dość szybko zasychają, mając już żółtą obwódkę. Końcówki naci wyglądają, jakby były przypalone. Choroba rozwija się najlepiej, gdy lato jest ciepłe i wilgotne, rozprzestrzeniając się wraz z kroplami deszczu. W tym wypadku również bardzo ważne jest stosowanie płodozmianu.
  • Mokra zgnilizna korzeniowych (Erwinia carotovora) jest odglebową oraz przechowalniczą chorobą bakteryjną atakującą korzenie marchewki. Jej rozwojowi sprzyjają warunki beztlenowe, a najlepiej rozwija się, gdy jest gorąco i mokro, dlatego nie powinno się marchwi podlewać w środku upalnego dnia, a raczej zaczekać do wieczora. Powoduje ona gnicie korzeni, czemu towarzyszy nieprzyjemny zapach.

Szkodniki marchwi

Niestety marchew ma kilku wrogów w postaci owadów i nicieni, które doszczętnie potrafią zniszczyć uprawę. Ważne jest przestrzeganie zasad płodozmianu, by nie sadzić marchwi w tym samym miejscu rok po roku, przydadzą się również profilaktyczne opryski, ale ważne jest również wybranie odpowiednich sąsiadów dla marchwi, jak choćby cebula.

O dobrym sąsiedztwie warzyw przeczytacie tutaj:

  • Połyśnica marchwianka (Psila rosae) – to szkodnik, który marchew atakuje chyba najczęściej, powodując znaczne straty w uprawie. Zimuje w podłożu i z niego przedostaje się do korzeni, żerując sobie pod skórką. Jeśli celem ataku są młode warzywa, doprowadza do ich zamarcia. W dobrze już wyrośniętych warzywach drążą korytarze zanieczyszczając je przy okazji swoimi odchodami. Te małe, białe larwy przepoczwarzają się w glebie, gdzie na świat przychodzą kolejne pokolenia i tak może być aż 3 razy w jednym sezonie (połowa IV-koniec czerwca, koniec lipca-wrzesień, wrzesień-październik). Tu kluczowym jest sadzenie marchwi w towarzystwie roślin, które dezorientują muchówki (czosnek, cebula, bylica) lub stosować opryski z wywarów tych roślin.
  • Bawełnica topolowa (Pemphigus phenax) – to rodzaj mszycy, która atakuje zwłaszcza w sierpniu, a pojawia się najpierw na topolach, więc uprawy marchewki rosnące w pobliżu są szczególnie narażone na ich atak. Szkodniki te żerują pod ziemią, tworząc na marchwi białą, woskowatą osłonkę pod którą podgryzają zarówno korzeń główny jak i boczne. Skutek jest taki, że albo wzrost korzenia zostaje zahamowany albo wręcz szkodnik powoduje jego zamarcie, zwłaszcza gdy jedno warzywo zostanie zaatakowane przez znaczną ich liczbę (a może być ich aż kilkadziesiąt). Ochronić uprawę można stosując opryski z gnojówki z pokrzywy, mleka czy też z mydła potasowego, czyli z preparatów przeciw mszycom.

Właściwości marchwi

Marchew zawiera:

Marchew to przede wszystkim duża ilość karotenoidów. Warzywo zawiera alfa-karoten, luteinę oraz zeaksantynę, a także niewielką ilość likopenu. Ale w marchewce znajduje się przede wszystkim duża ilość beta-karotenu, czyli prowitaminy A, z której powstaje witamina A. Beta-karoten ma wiele właściwości, ale przede wszystkim ma wpływ na prawidłowe widzenie, spowalnia powstawanie zmarszczek, wzmacnia odporność a nawet walczy z trądzikiem. A co ważne dla wielu, przyspiesza opalanie, a samą opaleniznę pozwala zachować na dłużej. Jednak nie można z tym przesadzić, bo nadmiar witaminy A staje się toksyczny dla wątroby, powodując jej przerost, skutkuje również nadmierną pobudliwością i zaburzeniami widzenia. I zamiast pięknej opalenizny powodować może nieładne przebarwienia na skórze.

W marchwi znajdują się również witaminy: C, B6, E, K oraz kwas foliowy, tiamina, niacyna, ryboflawina oraz minerały: żelazo, wapń, fosfor, magnez, sód, potas, cynk.

Wartości odżywcze marchewki w 100 g

Wartość energetyczna – 41 kcal
Białko ogółem – 0.93 g
Tłuszcz – 0.24 g
Węglowodany – 9.58 g (w tym cukry proste 4.74)
Błonnik – 2.8 g

Marchew wykazuje właściwości:

  • poprawiające procesy trawienia u niemowląt – świeży sok z marchwi ora świeża marchew zawierają związek siarki, który ma pozytywny wpływ na rozwój bakterii Bifidobacterium bifidum, które zwalczają problemy trawienne u dzieci. Dlatego powinno się je podawać niemowlętom, zwłaszcza tym, które nie są karmione mlekiem matki;
  • przeciwmiażdżycowe – marchew obniża poziom cholesterolu we krwi, powinno się ją również spożywać przy chorobie wieńcowej, oczywiście świeżą lub sok;
  • antynowotworowe – beta karoten jest przeciwutleniaczem, co może wpływać na możliwość zapobiegania powstawaniu nowotworów;
  • zapobiegające awitaminozie – dzięki bogactwo witamin i minerałów powinno się spożywać surową lub pić sok z marchwi;
  • wspomagające cukrzyków – ale tylko surowa ma niski indeks glikemiczny (30), jego wartość w przypadku ugotowanej wzrasta trzykrotnie.

Marchew – ciekawostki

  • by marchew podczas gotowania nie traciła całego mnóstwa swoich wartości, wystarczy gotować ją w całości
  • w Portugalii marchew uważana jest za owoc – robi się z niej dżemy
  • ze względu na dużą ilość cukru u nas z marchwi piecze się ciasto  marchewkowe oraz robi budyń, ale wciąż pozostaje warzywem
  • w marchewce 88% to woda
  • jedząc surowa marchew uwalnia się z niej 3% beta-karotenu, wystarczy jednak ją zetrzeć i dodać olej spożywczy, by zwiększyć uwalnianie do 40%

Dlaczego marchew rośnie w nać, a nie w korzeń?

Powodów może być kilka:

  • zbyt lekka piaszczysta ziemia
  • zbyt ciężka, gliniasta ziemia
  • za dużo azotu w podłożu
  • marchew po wzejściu nie została przerwana
  • pod wpływem stresu, takiego jak atak szkodników, choroby, lub ekstremalne warunki pogodowe, mogą nieprawidłowo rozwijać swoje korzenie, koncentrując energię na produkcji liści, które są kluczowe dla fotosyntezy i przetrwania

Jakie są najważniejsze wymagania uprawowe marchwi?

Marchew wymaga żyznej, lekkiej, przepuszczalnej gleby z umiarkowaną wilgotnością i pH 6-6,5. Nie toleruje świeżego obornika ani wapna, a optymalna temperatura dla jej wzrostu to 15-21°C.

Marchew – Podsumowanie

Marchew zwyczajna to roślina dwuletnia uprawiana głównie dla jej korzenia spichrzowego, pełnego wartości odżywczych. Wymaga specyficznych warunków glebowych, umiarkowanej wilgotności i odpowiedniego pH. Jest źródłem beta-karotenu, witamin i minerałów, wspomagając zdrowie poprzez działanie antyoksydacyjne, obniżanie poziomu cholesterolu i wspieranie procesów trawiennych. Uprawa marchwi koncentruje się na pierwszym roku jej cyklu życia, z uwagą na właściwe przygotowanie gleby, terminy wysiewu oraz metody pielęgnacji i ochrony przed chorobami i szkodnikami.

Bibliografia:

  1. B. Onyszk, Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie, Uprawa marchwi w systemie ekologicznym, 04/2006, s.24
  2. W. Krzesiński, Warzywa, Sterować grubością korzeni marchwi, 01/2007, s. 26-28
  3. M. Gajewski, Owoce, Warzywa, Kwiaty, Co wpływa na jakość marchwi, 03/2009, s.22-24

Fot. główna: HolgersFotografie/pixabay.com

Przeczytaj także

Dodaj komentarz