Strona Główna PielęgnacjaNawożenie Roślin Objawy niedoboru i nadmiaru składników pokarmowych u roślin

Objawy niedoboru i nadmiaru składników pokarmowych u roślin

autor Ogarnij Ogród

Liście zbyt jasne? A może zbyt ciemne? Plamy na pędach? Te i inne symptomy to częste objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin. Ale nie tylko niedobory mikroelementów są problemem. Nadmiar składników pokarmowych również szkodzi roślinom.

Co to jest żywienie roślin?

W skrócie jest to proces pobierania pokarmu przez roślinę. A tym pokarmem są związki nieorganiczne, znajdujące się w roztworze glebowym, powietrzu albo środowisku wodnym. Aż 50 różnych pierwiastków udało się wyodrębnić w składzie organizmów roślinnych. Ale stwierdzono również, że tylko 13 z nich jest niezbędnych roślinie do życia. A są to: azot, bor, chlor, cynk, fosfor, magnez, mangan, miedź, molibden, potas, siarka, wapń oraz żelazo. Każdy z tych pierwiastków pełni określoną rolę w organizmie rośliny a jego niedobór lub namiar wywołuje skutki dające się zaobserwować.

Powyższe pierwiastki do życia są niezbędne, ale jest również grupa takich, które pozytywnie na rośliny wpływają. Jest to tzw. grupa pierwiastków korzystnych: glin, kobalt, krzem, sód oraz wanad.

Istnieje jeszcze jeden ważny podział pierwiastków, a mianowicie na makroelementy (występują w ilościach powyżej 0,1% suchej masy). Do nich zalicza się: azot, fosfor, magnez, potas, siarka i wapń oraz bywa zaliczany krzem. Oraz te występujące w mniejszych ilościach zwane mikroelementami, do których zaliczają się: bor, chlor, cynk, mangan, miedź, molibden i żelazo, bywają tu również zaliczane jod i kobalt.

Objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin

Objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin – deformacja owoców ogórka, autor: DAdre, Depositphotos

Każda roślina ma określone wymagania pokarmowe i są one bardzo różnorodne. Substancje pokarmowe pobierają najczęściej z podłoża, które jednak nie zawsze jest w stanie te potrzeby zaspokoić. Stąd pojawia się konieczność nawożenia, by rośliny miały dostarczoną optymalną ilość składników odżywczych. Nie zawsze jednak wiemy, których pierwiastków brakuje, ale wnikliwa obserwacja roślin i wiedza, jakie skutki niesie za dobą niedobór lub nadmiar konkretnych pierwiastków pomaga dobrać odpowiednie nawozy.

Rola poszczególnych składników pokarmowych

Każdy z wymienionych pierwiastków odgrywa swoją rolę w życiu roślin. Jego niedobór lub nadmiar prowadzi do określonych skutków. Rośliny słabiej rosną a plony są niższe i gorszej jakości. Warto zatem wiedzieć, że:

  1. Azot – to podstawowy składnik białka i chlorofilu. Zapotrzebowanie roślin na niego jest bardzo duże. Stymuluje wzrost roślin, wspomaga wybarwienie oraz syntezę białek.
  2. Bor – czuwa nad prawidłową gospodarką wodną i węglowodanową a także stanowi budulec ścian komórkowych. Do tego reguluje procesy kwitnienia oraz zawiązywania nasion i owoców. Wzmacnia działanie azotu, magnezu, potasu i wapnia.
  3. Chlor – ma wpływ na fotosyntezę, transpirację oraz gospodarkę wodną. Chlor i potas uczestniczą w procesie otwierania i zamykania aparatów szparkowych.
  4. Cynk – bierze udział w procesie syntezy witamin oraz chlorofilu, a także w przetwarzaniu kwasów organicznych. Wpływa na rozwój roślin i ich wzrost.
  5. Fosfor – jest pierwiastkiem występującym w całej roślinie, ale szczególnie dużo gromadzi się go w nasionach, wspomagając ich dojrzewanie. Odgrywa kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w roślinach (fotosyntezy, przemiany materii, oddychania, syntezy białek i substancji zapasowych). Ma duży wpływ na rozwój systemów korzeniowych, dzięki czemu roślina zyskuje mrozoodporność i odporność na suszę.
  6. Magnez – jest to główny składnik chlorofilu, który jest zielonym barwnikiem roślin, odpowiedzialnym za procesy fotosyntezy. Poza tym wpływa na rozwój bakterii brodawkowych czy ogranicza przepuszczalność błon komórkowych.
  7. Mangan – wpływa na wzrost i procesy enzymatyczne zachodzące w roślinach. Odpowiada za przyswajanie azotu i syntezę białek. Wspomaga proces oddychania oraz fotosyntezy. Odpowiada za trwałość chlorofilu. Wespół z żelazem odpowiadają za pobieranie azotu. Gdy poziom manganu jest optymalny, wówczas roślina ma zapewniony wysoki poziom cukrów i witamin w owocach.
  8. Miedź – bierze udział w procesach oddychania i wspomaga powstawanie chlorofilu. Na glebach torfowych wspomaga rośliny w walce z chorobami. Neutralizuje również działanie nadmiary manganu. Wpływa na syntezę białek oraz witaminy C.
  9. Molibden – wspomaga procesy przemiany fosforu i azotu. Wpływa korzystnie na tworzenie się chlorofilu. Dodatkowo zwiększa odporność na suszę, mróz i choroby.
  10. Potas – jest odpowiedzialny przede wszystkim za gospodarkę wodną roślin. Dodatkowo wspomaga syntezę białek i gospodarkę azotową. Optymalne dostarczenie potasu wspomaga odporność roślin na suszę poprzez usprawnianie funkcjonowania mechanizmów zabezpieczających przed nadmierną utratą wilgoci, czyli steruje ruchem aparatów szparkowych. Poprawia poziom odporności roślin na czynniki stresowe. Dzięki niemu rośliny mogą przetrwać zimę w lepszej kondycji, ich owoce są bardziej słodkie i aromatyczne, dużo lepiej wybarwione i zyskują zdolność do dłuższego przechowywania. Rośliny kwitnące mają więcej kwiatów i są one lepiej wybarwione.
  11. Siarka – wraz z azotem jest składnikiem białek, czyli budulca roślin oraz enzymów i witamin. Wspomaga pobieranie azotu i poprawia gospodarkę wodną w roślinie, dzięki czemu ma pozytywny wpływ na rozwój roślin i ich plonowanie. Wpływa na walory zapachowe i smakowe roślin. Dodatkowo zwiększa ich odporność na choroby.
  12. Wapń – działa stymulująco na wzrost korzeni i jest budulcem w błonach komórkowych. Wzmacnia odporność na choroby. Wiąże w komórkach kwas szczawiowy szkodliwy dla roślin, tworząc szczawiany wapnia. Odpowiada za pH gleby i rośliny, ma działanie odkwaszające.
  13. Żelazo – jest jednym z najważniejszych składników chlorofilu, pełniąc rolę katalizatora w jego tworzeniu oraz w procesach przyswajania dwutlenku węgla. Roślina nie potrzebuje go w dużych ilościach, jednak niczym innych zastąpić się go nie da. Uczestniczy również w procesie oddychania, wchodząc w skład enzymów biorących w nim udział.

Pierwiastki korzystne:

  1. Glin – w odpowiednim stężeniu zwiększa odporność roślin na wysoką i niską temperaturę, suszę a także zasolenie gleby. Ma dodatni wpływ na mrozoodporność roślin.
  2. Kobalt – wspomaga przemianę związków azotowych, wpływając pozytywnie na wzrost roślin. Ma wpływ na zwiększenie plonów.
  3. Krzem – optymalna ilość krzemu w podłożu niweluje ujemne skutki przenawożenia azotem. Wzrost ilości krzemu w roślinach sprawia, że są bardziej odporne na szkodniki i choroby grzybowe a także zwiększa ich tolerancję na zasolenie, stres wodny, poparzenia słoneczne wysoką i niską temperaturę czy zasolenie. Krzem ma wpływ na usztywnienie roślin, co zapobiega ich wyleganiu.
  4. Sód – nie jest roślinom niezbędny a jego rolę wypełnia potas. Jednak w przypadku niektórych roślin staje się bardzo ważnym pierwiastkiem. Np. dla buraków cukrowych, gdyż ułatwia tworzenie fruktozy i jej przemianę w glukozę magazynowaną w korzeniu. Niektórym roślinom ułatwia przyswajanie CO2 z powietrza przy jego niskiej koncentracji.
  5. Wanad – rola tego pierwiastka nie została jeszcze dobrze zbadana, ale naukowcy mówią o możliwości udziału wanadu w procesie fotosyntezy, ale również w metabolizmie związków azotowych. Wanad ma również zdolność zastępowania molibdenu w procesie wiązania azotu atmosferycznego.

Przyczyny niedoboru składników pokarmowych

To, ile rośliny pobierają z otoczenia substancji pokarmowych zależy od wielu czynników. Ma to wpływ faza i okres ich rozwoju (młode rośliny w stosunku do swojej masy ciała pobierają ich np. więcej). Nie bez znaczenia są warunki atmosferyczne. Na pewno jest ono inne, gdy lato jest upalne i suche a inne, gdy chłodne i wilgotne. Również dlatego, że w podłożu i w samych roślinach zachodzą różne procesy biologiczne i chemiczne, które wzajemnie są powiązane i zaburzenie jednego z nich pociąga za sobą konsekwencje w przebiegu wszystkich innych. Dlatego objawy niedoboru czy nadmiaru mogą wystąpić nawet w przypadku prawidłowego nawożenia.

Niedobór i nadmiar poszczególnych składników pokarmowych, jego przyczyny, skutki i objawy

Przygotowaliśmy dla Was opracowanie zarówno tekstowe jak i graficzne. Na samym dole artykułu znajdzie się tabelka, również do pobrania i wydrukowania w formacie PDF.

  1. Azot – jego niedobór może być spowodowany zbyt niskim zaopatrzeniem roślin w fosfor, magnez, potas i siarkę, ale również przez mikroelementy jak mangan, miedź czy molibden. Do wymywania azotu z roślin może doprowadzić nadmiar chloru. I jeszcze nadmiar opadów, który wypłukuje azotany w głąb podłoża, przez co stają się niedostępne dla korzeni.

Niedobór azotu spowalnia rozwój roślin, obniża plony, kwitnienie jest mniej obfite a owoce dojrzewają szybciej. Liście są bladozielone. Na starszych liściach widoczne są objawy chlorozy (żółknięcie liści), stopniowo opanowując coraz młodsze. Najstarsze liście sukcesywnie więdną i opadają. Dochodzi do zmiany koloru unerwienia liści na czerwony.

Nadmiar azotu również nie jest korzystny, rośliny rosną w przyspieszonym tempie, liście są nadmiernie wybujałe, ciemnozielone (wręcz prawie granatowe). Następuje obniżenie plonów, gdyż roślina bardziej koncentruje się na rozwoju swych części wegetatywnych (liście, pędy) niż generatywnej (kwiaty, owoce).

  1. Bor – niedobór rozregulowuje gospodarkę wodną roślin. Jego braków nie spotyka się raczej na glebach próchniczych i kwaśnych.

Niedobór boru osłabia wzrost korzeni oraz części naziemnej. U roślin młodych dochodzi do obumarcia stożka wzrostu, u starszych następuje wydłużanie się liści. Ogonki liściowe stają się kruche a łodygi przy stożkach wzrostu wybarwiają się na czerwono. Najgorzej na jego brak reaguje kalafior, u którego pękają wówczas róże.

Nadmiar boru powoduje żółknięcie starszych liści a także pękanie i zamieranie tkanek.

  1. Chlor – stałym jego źródłem je opad atmosferyczny.

Niedobór chloru objawia się brązowieniem brzegów i czubków liści. Może również wystąpić chloroza.

Nadmiar chloru pogarsza smak owoców, powoduje nadmierne nagromadzenie wody w tkankach co osłabia zdolność roślin do ich przechowywania, skutkuje również spadkiem poziomu skrobi oraz białka (np. ziemniaki) oraz cukru (np. pomidory) w owocach.

  1. Cynk – brakuje go najczęściej na glebach zasadowych (zbyt silnie zwapnowanych) lub przenawożonych nawozami fosforowymi

Niedobór cynku powoduje ogólne zahamowanie wzrostu roślin. Objawy widoczne są przede wszystkim na młodych liściach, są drobne, skręcone, tworzą charakterystyczne rozety i z czasem zamierają. Na starszych obawia się chlorozą międzynerwową, która przekształca się w nekrozę.  Owoce są nieliczne i drobne.

Nadmiar cynku powoduje chlorozę liści młodych, osłabia wzrost rośliny, indukuje niedobory żelaza a także hamuje przyrost korzeni na długość.

  1. Fosfor – braki tego pierwiastka ujawniają się najczęściej na glebach jałowych oraz takich o nieodpowiednim odczynie pH (poniżej 4,5). Natomiast jego przyswajanie, mimo obecności jest utrudnione na glebach o pH zbyt wysokim (przenawożonych wapnem). Często jest również tak, że fosfor zalega tuż pod powierzchnią gleby, przez co jest niedostępny dla korzeni. Ograniczanie pobierania występuje również, gdy występuje niedobór wody (susza) albo jest zbyt zimno (wiosna).

Niedobór fosforu objawia się głownie na liściach i pędach. Dochodzi bowiem do ich przebarwień na kolor czerwony aż do purpurowego w obrębie nerwów, na łodygach i ogonkach liściowych. Następuje zahamowanie wzrostu roślin, ich łodygi są krótsze i cieńsze. Opóźnione zostaje dojrzewanie roślin. Teb niedobór jest dobrze widoczny na sadzonkach pomidorów, które zamiast w kolorze zielonym mają barwę zbliżoną do szaro-fioletowej.

Objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin – niedobór fosforu

Objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin – niedobór fosforu, autor: Ruhuntn, Depositphotos

Nadmiar fosforu pokaże pojawienie się w dużej ilości chwastu – żółtnicy drobnokwiatowej, która na glebach zasobnych w fosfor szybko się pojawia. Ma on pośredni wpływ na rośliny, gdyż jego zbyt duże stężenie powoduje trudności w pobieraniu innych pierwiastków: potasu, cynku, miedzi oraz żelaza.

  1. Magnez – jego braki są szczególnie dotkliwe na glebach lekkich i kwaśnych. Im bardziej kwaśna i lekka, tym mniej magnezu, gdyż bardzo szybko jest wymywany do głębszych warstw podłoża. Brak występuje również, gdy ziemia jest zbyt zasobna w wapń i potas a także gdy panują niskie temperatury i duże opady.

Niedobór magnezu prowadzi do zahamowania rozwoju i wzrostu roślin, zmniejsza się również plonowanie. Jeśli u roślin młodych, mimo zasobności podłoża w azot, liście słabo i nierównomiernie wybarwiają się na zielono a najbardziej zielone są nerwy, można mniemać, że występuje niedobór magnezu. Liście starsze zaczynają żółknąć a nerwy wciąż pozostają zielone, następnie brunatnieją i zasychają. Następstwem niedoboru jest również opóźnienie kwitnienia oraz cienkie łodygi.

Nadmiar magnezu ogranicza pobieranie np. potasu.

  1. Mangan – niedobory występują zazwyczaj na glebach organicznych a nadmiar na kwaśnych.

Niedobory manganu powodują tzw. plamistość siateczkową, czyli charakterystyczną mozaikę na liściach. Do tego rośliny słabo kwitną, gorzej rozwija się ich system korzeniowy i są bardziej podatne na wiele chorób.

Nadmiar magnezu również naraża rośliny na wiele chorób. Objawem jest chloroza międzyżyłkowa. Do tego pojawiają się brunatne, prawie czarne plamki na ogonkach liściowych i pędach. Pogarsza się również przyswajanie samego magnezu jak i wapnia oraz żelaza.

  1. Miedź – niedobory występują na glebach lekkich, piaszczystych oraz torfowych, które czasami są bogate w miedź, ale w formie nieprzyswajalnej dla roślin. Niedobory są również, gdy odczyn gleby jest zbyt wysoki, zbyt dużo w podłożu jest azotu i fosforu a także gdy panuje susza i wysokie temperatury.

Niedobór miedzi objawia się chlorozą tkanek oraz zamieraniem końcówek pędów, rośliny wyglądają jakby przywiędnięte. Uszkodzony zostaje również system korzeniowy co powoduje zaburzenia w jego rozwoju. Na glebach torfowych niedobór staje się przyczyną wystąpienia tzw. choroby nowin.

Nadmiar miedzi doprowadza do zmiany koloru liści na ciemnozielone z niebieskawym zabarwieniem. Łodygi są nadmiernie zgrubiałe i występuje chloroza żelazowa.

  1. Molibden – niedobory najczęściej występują na glebach lekkich i nadmiernie zakwaszonych.

Niedobór molibdenu powoduje żółtą plamistość liści, stają się one lancetowate a z czasem ich brzegi i wierzchołki zamierają. Najlepiej to widać na liściach kalafiora, które robią się wydłużone i mają biczowaty kształt. Następuje spowolnienie wzrostu roślin.

Nadmiar molibdenu nie ma w zasadzie wpływu na rośliny.

  1. Potas – niedobór pierwiastka spowodowany jest najczęściej jałowością gleby, również nieodpowiednim odczynem a także niedoborami wody w okresie wegetacji. Również nadmiar w podłożu wapnia i magnezu hamuje pobieranie potasu przez rośliny.

Niedobór potasu objawia się chlorozą, żółknie cała powierzchnia blaszki liściowej a następnie przechodzi w nekrozę – zasychają wierzchołki liści i ich brzegi. Innym objawem jest zawijanie się brzegów blaszki liściowej do góry albo do dołu. Korzenie główne wydłużają się, nie tworząc zbyt wielu bocznych. Kwitnienie roślin zostaje opóźnione lub zatrzymane.

Nadmiar potasu prowadzi do obniżenia jakości plonów. Zwiększa zasolenie podłoża, co z kolei utrudnia pobieranie boru, magnezu i wapnia.

  1. Siarka – niedoborom siarki sprzyja nadmierne nawożenie azotem.

Niedobór siarki objawia się bardzo rzadko a jego objawy są podobne do objawów niedoboru azotu. Na najmłodszych liściach (azotu na starszych) żółkną nerwy a na dolnych pojawiają się purpurowe plamy. Łodyga jest cienka i krótka.

Nadmiar siarki szkodzi i roślinie, i glebie. Zbyt duże stężenie tego pierwiastka w glebie powoduje bardzo ostry smak roślin a także wzrost zawartości szkodliwych metali ciężkich w ich składzie.

  1. Wapń – jego niedobór pojawia się na glebach o niskim poziomie pH a właśnie w Polsce zdecydowana większość gleb to gleby kwaśne. Gleba jednak może być zasobna w wapń, tyle że w formach dla roślin niedostępnych. Może być również trudno przyswajalny albo nieprzyswajalny w ogóle.

Niedobór wapnia zauważalny jest najczęściej na przyrostach młodych. Częstym objawem jest zamieranie stożków wzrostu. Do tego liście zmieniają kolor na żółtozielony aż do biało-zielonego, zaczynają się skręcać aż zasychają począwszy od wierzchołków. Korzenie zaczynają pokrywać się jakby śluzem a włośniki zanikają. Duże niedobory sprzyjają występowaniu chorób fizjologicznych.

Nadmiar wapnia może doprowadzić do zamierania roślin, gdyż zbyt wysokie pH zaburza zdolność pobierania wody i innych substancji odżywczych przez rośliny.

  1. Żelazo – niedobory są najczęściej wynikiem wyczerpania się zasobów pierwiastka w podłożu. Mogą być też skutkiem nadmiernego odkwaszania gleby przy jednoczesnym nadmiernym wapnowaniu. Wówczas to, forma przyswajalna żelaza (wodorotlenek żelazowy) przekształca się w formy nierozpuszczalne w wodzie a co za tym idzie stają się one niedostępne dla roślin. Na zaburzenia w pobieraniu magnezu może mieć również wpływ zbyt wysoki poziom cynku lub miedzi w podłożu a także deficyt światła i słabe dotlenienie korzeni.

Niedobór żelaza nosi nazwę chlorozy żelazowej. Widoczne są przede wszystkim na liściach młodych, które bledną aż stają się powoli białe. Na starszych zauważyć można jaśniejsze przebarwienia między nerwami. Wzrost roślin przyhamowuje.

Objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin – chloraza róż, niedobór żelaza

Objawy niedoboru składników pokarmowych u roślin – niedobór żelaza u róż, czego objawem jest chloraza liści, autor: Fermate, Depositphotos

Nadmiar żelaza wykazuje działanie toksyczne i znacząco ogranicza pobieranie przez roślinę innych pierwiastków, szczególnie fosforu. Objawem jest nadmierne wybarwienie liści, które następnie zasychają. Zaczynają również brunatnieć korzenie i następuje zahamowanie wzrostu całej rośliny.

Wpływ nawożenia na plony

Nie opłaca nie nawozić roślin. Straty bowiem wynikające z niedoboru składników pokarmowych objawiają się nie tylko w obniżeniu plonów, ale także w jego jakości. To samo dotyczy przenawożenia, nadmiar pierwiastków również szkodzi. Gdy uprawy są ekologiczne, należy poprzestać na nawozach organicznych. Bez problemu można je teraz kupić w różnych formach w sklepach. Czy to kompost czy obornik bydlęcy albo koński. Dostępna jest również cała gama biohumusów w płynie a nawet gnojówka z pokrzywy.

Jeśli oczywiście mamy własny kompost lub dostęp do nawozów odzwierzęcych, to jeszcze lepiej. Jeżeli nie stawiamy na ekologię, możemy się wspomagać nawozami mineralnymi. Jedno jest pewne. Jeżeli nie będziemy wspomagać naszych upraw, począwszy od roślin doniczkowych a skończywszy na zagonie ziemniaków, nie osiągniemy zadowalających efektów naszej ciężkiej pracy. Dla prawidłowego rozwoju roślin potrzebne są wszystkie mikro- i makroskładniki i jak wynika z powyższego nie da się ich zastąpić innymi.

Tutaj możesz pobrać poniższą tabelkę w formacie PDF do wydruku: Niedobory i nadmiary pierwiastków w roślinach.

niedobory i nadmiary pierwiastków w roślinach

Niedobory i nadmiary pierwiastków w roślinach, autor: Ogarnij Ogród

Fot. główna: Eungsuwatnarin62, Depositphotos

Przeczytaj także

Dodaj komentarz