Por (Allium ampeloprasum) jest to gatunek rośliny należącej do rodziny amarylkowatych (podrodzina czosnkowe). Jego naturalne siedliska znajdują się w Azji Mniejszej. Roślina ta znana jest, uprawiania i pożywana już od czasów starożytnych. Jadali go wówczas Grecy, Rzymianie oraz Egipcjanie. Do nas trafił w średniowieczu i do dziś jest jednym z najchętniej zjadanych warzyw . Por, co warto zauważyć, jest również jednym z symboli narodowych Walii.
Jak wygląda por warzywo
Por jest bardzo charakterystycznym, dwuletnim warzywem o maksymalnie skróconej łodydze, która tworzy tzw. piętkę. Jego liście są bardzo wąskie, płaskie i długie barwy ciemnozielonej. Wielu pewnie nie wie, bo wyrywa go z ziemi w pierwszym roku po posadzeniu, ale por kwitnie. Ma to miejsce w drugim roku po posadzeniu. Warzywo wypuszcza wówczas pędy kwiatostanowe, które osiągają wysokość nawet dwóch metrów. Kwiaty zebrane są w baldachy i mają najczęściej barwę białą, ale nie są rzadkością kwiaty białoróżowe. Gdy przekwitną ich miejsce zajmują czarne, pomarszczone nasiona. Dojrzały por dobrze znosi susze, a to dlatego, że wypuszcza całą wiązkę korzeni, które przeważnie sięgają 20 cm głębokości. Natomiast zdarza się, że niektóre korzenie mogą osiągnąć długość nawet 125 centymetrów.
Wymagania uprawowe pora
Żeby osiągnąć sukces w uprawie pora, co łatwe nie jest, trzeba zapewnić mu odpowiednie warunki. Miejsce? Oczywiście zaciszne i nasłonecznione. A gleba? Najlepiej żyzna (w drugim roku po oborniku), próchnicza, przepuszczalna o stałej, umiarkowanej wilgotności i dobrze uprawiona. Jeśli do tego będzie miała pH w granicach 5,7-6,6, to już połowa sukcesu.
Sadząc pora trzeba również pamiętać o zasadach płodozmianu warzyw oraz o dobrym sąsiedztwie warzyw i złym sąsiedztwie warzyw.
A zatem por można sadzić po ogórkach czy pomidorach albo po warzywach kapustnych. Może rosnąć koło selera. Ale nie sadzi się go ani po roślinach cebulowych ani obok nich. Są to bowiem warzywa narażone na ataki tych samych chorób i szkodników.
Kiedy i jak siać – Kiedy i jak sadzić por
Pory mogą zostać wysiane wprost do gruntu, co nie zawsze zapewni dobre plony, albo wysiewane do pojemników na rozsadę. I ten drugi sposób jest o niebo bardziej efektywny. Jeśli jednak ktoś zdecyduje się na sianie porów w gruncie, to trzeba to zrobić na przełomie marca i kwietnia, zabezpieczając miejsce wysiewu przed chłodem. Bo co prawda by wykiełkować nasionom wystarczy temperatura 3-4°C, to dalszy wzrost zapewni tylko temperatura oscylująca w granicach 15-20 °C. Dojrzały por ma na tyle długie korzenie, że radzi sobie przy krótkich, bezdeszczowych okresach, natomiast siewki muszą mieć zapewnioną stałą wilgoć w podłożu. Jeśli w okresie wzrostu nie zapewni się porom wilgoci, plony będą marne.
Do uprawy bezpośrednio w gruncie wybiera się tylko odmiany późne porów.
Por rozsada
Bardziej efektywna jest uprawa porów z rozsady, choć na pewno bardzie praco i czasochłonna. W zależności od tego, kiedy mają być zbiory wybiera się termin siewu i odmianę porów (wczesne lub późne). Nasiona mają się znaleźć na głębokości 1 cm. Roślinom należy zapewnić jasne, ciepłe pomieszczenie i skrzyneczkę wypełnioną lekką ziemią, torfem lub ziemią uniwersalną z piaskiem (1:1) i konieczna jest stała, umiarkowana wilgoć w podłożu. Najlepiej jest codziennie tę uprawę zraszać wodną mgiełką miękkiej wody.
Można takie wysiewy robić w różnych terminach. Produkcja rozsady trwa 8-16 tygodni.
- na zbiór wczesny – od połowy stycznia do połowy lutego wysiew nasion – sadzenie rozsady od końca marca do połowy kwietnia
- na zbiór późny – wysiew nasion w marcu lub kwietniu – sadzenie rozsady w maju i czerwcu
Pielęgnacja porów
Kluczem do uzyskania dobrych zbiorów jest odpowiednia pielęgnacja porów. Kluczowe jest podlewanie. Por w fazie wzrostu nie może zostać bez wody. Podłoże musi być stale wilgotne, ale nie podmokłe. Bardzo ważne jest również odchwaszczanie uprawy, por bowiem bardzo źle znosi taką niechcianą konkurencję. Dobrze jest ściółkować uprawę, sianem, czy słomą a nawet świeżo skoszoną trawą. Zatrzyma to na dłużej wilgoć w podłożu. I oczywiście systematyczne nawożenie, jest to bowiem dość żarłoczne warzywo. Pory można podlewać biohumusem, można ściółkować kompostem albo podsypywać granulowany obornik.
Zbiór i przechowywanie pora
Pory dojrzewają dość późno bo z końcem jesieni, ale można wyrywać je i spożywać na każdym etapie wzrostu, im młodsze tym mają delikatniejszy smak. Jeśli jednak chcemy je przechowywać, to muszą zostać wyrwane z ziemi przed nadejściem pierwszych przymrozków, gdy oczywiście mamy dla nich miejsce w naprawdę chłodnej piwnicy (do kilku stopni na plusie). Gdy takiej piwnicy nie ma, to można, uprawiając odpowiednie, odporne odmiany, pozostawić je na zimę w gruncie. Trzeba tylko pamiętać o wyrwaniu ich wiosną, żeby nie puściły pędu kwiatostanowego, bo nie będą się już nadawały do jedzenia. Dobrze przechowują się również zadołowane albo przysypane piaskiem.
Naprawdę dorodnego pora nie tak łatwo jest wyrwać z ziemi, dlatego najlepiej jest najpierw podważyć warzywo widłami. Zewnętrzne, brudne i pożółkłe liście się obrywa a także końcówki liści, jeśli są zaschnięte. Obcina się również korzenie.
Właściwości pora
Właściwości prozdrowotne pora
Już starożytni poznali się na tym niezwykłym warzywie i doceniali nie tylko jego walory smakowe, ale również bogactwo prozdrowotnych składników. Por to doskonałe źródło witamin B6, K oraz C, do tego pierwiastki żelaza, magnezu, miedzi. Zawierają także kwas foliowy (witamina z grupy B wspierająca układ sercowo-naczyniowy), dużą ilość polifenoli przeciwutleniających i związków siarki, które wspierają detoksykację organizmu i mają właściwości przeciwutleniające, tworzą również tkankę łączną.
Właściwości lecznicze pora
Naukowcy na całym świecie wykonali mnóstwo badań, które potwierdzają nie tylko prozdrowotne właściwości pora, ale również te lecznicze. Dlatego warto włączyć to warzywo do codziennej diety. Właściwości lecznicze pora:
- por wykazuje działanie antyrakowe, dotyczy to raka górnego odcinka układu oddechowego, raka jelita grubego, raka żołądka oraz raka przełyku
- por ma działanie bakteriobójcze
- por chroni przed zaćmą i zwyrodnieniem plamki żółtej dzięki wysokiej zawartości karotenoidów (luteiny i zeaksantyny)
- por wykazuje działanie wspomagające układ odpornościowy,
- por stabilizuje poziom cukru we krwi
- por może zapobiegać rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych jak choćby alergie dzięki właściwościom antyoksydacyjnym, przeciwutleniającym i przeciwzapalnym
- por ma zastosowanie w leczeniu anemii a to ze względu na zawartej w nim dużej ilości żelaza, powinien być również spożywany w dużych ilościach przez cierpiących na niedokrwistość
- syrop z pora wspomaga leczenie nieżytu górnych dróg oddechowych, ma działanie wykrztuśne
Popularny jest syrop wykonany z pora startego na tarce połączonego z miodem i zagotowanego. Po odcedzeniu mogą go spożywać zarówno dzieci, jak i dorośli. Jednak zagotowanie miodu powoduje, że straci on większość swoich cennych właściwości, więc syrop ten nas osobiście nie przekonuje. Natomiast można pokroić drobno por i w słoiku poprzekładać go warstwami z miodem, albo, co może mniej zdrowe ze względu na cukier, ale pozwala stworzyć naprawdę genialny syrop, zasypać go cukrem, zakręcić słoik i odstawić na kilka godzin.
Por na odchudzanie
Por jest doskonałym warzywem dla osób chcących zgubić kilogramy nie tylko dlatego, że ma niewiele kalorii (60 kcal w 100 g), ale również dlatego, że zawiera sporo błonnika, co poprawia perystaltykę jelit, przyspiesza metabolizm i zapobiega zaparciom. Jest to również warzywo i niskim indeksie glikemicznym (IG=32). Warzywo to ma również działanie moczopędne, przyczynia się zatem do pozbywania się z organizmu toksyn.
Jaki widać więc pory są doskonałym składnikiem niskokalorycznej diety i nie może ich zabraknąć w diecie każdego, kto chce się odchudzić.
Por odmiany
Warzywo por występuję d dwóch rodzajach odmian. Są to: odmiany letnie pora oraz odmiany zimowe pora.
Odmiany zimowe pora (tzw. odmiany późne pora) są w pełni mrozoodporne, więc zimę mogą spędzać w ziemi w ogrodzie. Ich okres wegetacji jest dłuższy niż odmian zimowych. Są bardziej ostre w smaku a ich część podziemna jest grubsza, krótsza i bielsza. Idealne odmiany do długotrwałego przechowywania. Do najpopularniejszych odmian zimowych pora należą:
- Por 'Blauwgroene Winter’ – Alaska’ – odmiana późna, dobrze zimująca, do długiego przechowywania
- Por 'Baca’ – odmiana późna bardzo dobrze znosząca zarówno niskie jak i wysokie temperatury
- Por 'Janosik’ – odmiana późna, dobrze zimująca
- Por 'Bartek’ – odmiana bardzo plenna, jego uprawa zawsze się udaje, mrozoodporny, odmiana późna
Odmiany letnie pora to tzw. odmiany czesne, średnio wczesne i średnio późne. Te mają delikatniejszy smak, są bardziej smukłe i wydłużone o białej części podziemnej. Ich okres wegetacji jest krótszy niż odmian zimowych. W chłodnym miejscu, np. w wilgotnym piasku mogą być przechowywane do kilku tygodni.
Do najpopularniejszych odmian letnich pora należą:
- por 'Starozagórski Kamush’ – odmiana wczesna, bardzo plenna, szybko rosnąca, zbiory latem i wczesną jesienią,
- por 'Juhas’ – odmiana średnio późna, plenna, zbiory jesienią i późną jesienią,
- por 'Titus’ – odmiana wczesna, do zbioru jesienią, ale wyjątkowość tej odmiany polega na tym, że może zimować w gruncie, odmiana bardzo plenna,
- por 'Bulgaarse Reuzen’ – odmiana wczesna, idealna dla przetwórstwa, doskonała do mrożenia
- por 'Elefant’ – uprawa średnio późna, do zbioru jesienią, ale i tę odmianę można zbierać aż do wiosny, odmiana łatwa w uprawie
Fot. główna: depositphotos.com
