|
Ciemiernik Helleborus |
|
| Wysokość | ok. 30 cm |
| Kwitnienie | I, II, III, IV, V |
| Stanowisko | słoneczne, zacienione |
| Wilgotność gleby | umiarkowanie wilgotna |
| Ozdobność | kwiaty |
| Pokrój | kępy |
Ciemiernik (Helleborus) należy do rodziny jaskrowatych i obejmuje 15 gatunków. Jest byliną długowieczną. W naturze spotykany w zasadzie w całej Europie, ale rośnie również w Chinach. W Polsce spotyka się naturalnie występujące dwa gatunki: ciemiernik czerwony (Helleborus purpurascens) rośnie w Bieszczadach oraz gatunek introdukowany, który się u nas zadomowił: ciemiernik zielony (Helleborus viridis) rosnący w Sudetach. Obydwa są pod ochroną.
Ciemiernik to kwiat niezwykły, kwitnie bowiem wówczas, gdy wszystkie inne kwiaty „znikają”, czyli zimą. Nie bez powodu ciemiernik biały (Helleborus niger) nazwany został Różą Bożego Narodzenia. I to właśnie połączenie urody z wytrzymałością na niskie temperatury sprawia, że powstało (i wciąż tworzone są nowe), całe mnóstwo mieszańców tego gatunku, noszące jedno miano ciemiernik ogrodowy (Helleborus ×hybridus).
Ciemiernik jest rośliną trującą – dotyczy to każdej jego części, więc wszelkie prace z nim związane należy wykonywać w rękawiczkach!
Wszystkie bowiem części ciemierników (włącznie z nasionami) zawierają trującą substancję – heleborynę. Spożycie nasion, korzeni lub części nadziemnych powoduje silne zatrucie. Natomiast sok po zetknięciu ze skórą wywołuje najczęściej powstawanie pęcherzy na skórze.
Ciemiernik ogrodowy – charakterystyka
Ciemierniki, w zależności od gatunku czy odmiany może osiągać od 30 do 80 cm wysokości. Ich korzeniem jest silne kłącze, jednak bardzo wrażliwe na uszkodzenia, dlatego przesadzanie roślin czy też głębokie spulchnianie chleby w pobliżu roślin jest bardzo ryzykowane. Najlepiej posadzić roślinę raz i zostawić ją w spokoju, a przez kolejnych co najmniej 10 lat będzie pięknie się rozrastała (choć wolno) i kwitła od połowy zimy do wiosny (XII-III).
Kwiaty ciemiernika są dość okazałe, dorastające do 12 cm średnicy i jest ich sporo na każdej roślinie. Mają barwę od białej poprzez kremową aż do różnych odcieni purpury, w takiej właśnie kolejności zmieniają się też z upływem czasu. Gdy natomiast przekwitają ich płatki przybierają zieloną barwę. Kwiaty zapylane są głównie przez pszczoły. Owocami są wielonasienne mieszki. Wiele gatunków ciemierników rozmnaża się głównie dzięki mrówkom, przenoszącym ich nasiona.
Ciemierniki – wymagania i uprawa
Ciemierniki należą do roślin mało wymagających i jak wspominaliśmy wcześniej, są długowieczne. Trzeba dla nich wybrać od razu stałe miejsce na lata, bo mają tak wrażliwe korzenie, że uszkodzone przy przesadzaniu zamierają. Doskonale sprawdzają się rosnąc w miejscach, gdzie innym roślinom trudno żyć, a tym bardziej kwitnąć, czyli w tych zacienionych (pod drzewami i krzewami, koło domu od północnej strony) i osłoniętych od wiatru.
Zanim posadzimy ciemierniki w konkretnym miejscu, podłoże trzeba głęboko przekopać (na min. 0,5 m), dokładnie oczyścić z kamieni i chwastów a jeśli jest mocno gliniaste to w tych miejscach wymieszać je stosując kompost, torf odkwaszony wmieszany z kompostem czy ziemią liściową i do tego wapno, np. dolomit. Jeśli nie macie pod ręką, może to być keramzyt, perlit, wermikulit czy cokolwiek innego sprawi, że podłoże nie będzie zbyt ciężkie (musi być przy tym żyzne i przepuszczalne), a jednocześnie będzie utrzymywało stałą wilgotność podłoża. Roślina ta bowiem źle znosi przesuszone podłoże, a jeszcze gorzej zastoiny wodne.
Rośliny wymagają podłoża wapiennego, czyli o odczynie zasadowym do obojętnego.
Pielęgnacja ciemierników
Ciemierniki źle znoszą zarówno przesuszone podłoże jak i zbyt wilgotne, więc w razie braku opadów dobrze jest je podlewać latem. Stałą wilgotność podłoża zawsze zapewni ściółkowanie, warto wiec pokusić się o wysypanie choćby kilkucentymetrowej warstwy kory, byle pochodziła z drzew liściastych, iglaste bowiem zakwaszają podłoże.
Ponieważ ciemierniki rosną przez lata w tym samym miejscu, każdej wiosny i jesieni dobrze jest je zasilać, oczywiście najlepiej nawozami naturalnymi jak kompost, biohumus czy obornik granulowany. Lepiej nie używać nawozów sztucznych, bo rośliny te źle znoszą przenawożenie.
Ciemierniki zakwitają zimą, więc przed tym momentem należy dokładnie oczyścić rośliny ze zwiędniętych i suchych liści. KONIECZNIE W RĘKAWICZKACH! Pozwoli to odsłonić pąki, które niebawem zmienią się w piękne kwiaty. Kolejny moment to ten, gdy rośliny już przekwitną, czyli wiosną, wówczas również trzeba oczyścić je z martwych części. Inaczej staną się one siedliskiem patogenów i szkodników.
Gdy zapowiadane są tęgie mrozy kilkanaście stopni na minusie, ciemierniki dobrze jest osłonić białą agrowłókniną.
Sadzenie ciemierników
Sadzenie ciemierników może odbywać się od wczesnej wiosny aż do późnej jesieni, dopóki nie zamarznie podłoże. Nie powinny być sadzone zbyt głęboko, bo na kwitnienie trzeba będzie czekać kilka lat. Najczęściej jest również tak, że ciemierniki w pierwszym roku po posadzeniu kwitnąć nie będą.
Sadzenie zależy od konkretnej rośliny, którą posiadamy. Korzenie rosną w dół i są długie, więc mając już dorodną sadzonkę w doniczce, trzeba wykopać dołek na co najmniej pół metra. Jeśli sadzonkę mamy z samodzielnie wysianych nasion ta głębokość nie będzie oczywiście tak duża. Ważne by sadzić roślinę z rozprostowanymi korzeniami, jeśli sadzonka pochodzi z ciasnej doniczki, w tym celu najlepiej jest umieścić ją wcześniej w wiaderku z wodą, a później je rozluźnić delikatnie. Karpa natomiast powinna zostać delikatnie przysypana warstwą ok. 5 cm, np. kompostu. Rośliny powinny zostać zasadzone ok. 30, góra 50 cm od siebie.
Rozmnażanie ciemierników
Ciemierniki można rozmnażać na dwa sposoby: poprzez wysiew nasion oraz podział karp. Przy czym ten drugi sposób jest możliwy, ale naprawdę ryzykowny. Jeśli kruche korzenie zostaną zbyt mocno uszkodzone, doprowadzi to do zamarcia rośliny. Więc lepiej jest kupić lub zebrać nasiona albo kupić gotowe sadzonki w doniczkach.
Rozmnażanie ciemierników z nasion
Nasiona można kupić albo zebrać z roślin, które się posiada (VI-VIII), szybko bowiem tracą zdolność kiełkowania. Nawet wydłubywanie nasion MUSI się odbywać w rękawiczkach. Kilka dni powinny podeschnąć, po czym wkłada się je do doniczek z lekką, próchniczą ziemią, a te z kolei umieszcza się w ogrodzie, zakupując w ziemi – to jeśli mamy dla nich przeznaczone inne miejsce. W miejscu docelowym można je wysiewać od razu po zbiorze, ale trzeba mieć na uwadze, że siewki pojawią się wiosną a sama roślina zakwitnie dopiero po 3-4 latach. Jest to ważne, gdyż nasiona do wykiełkowania potrzebują przemrożenia (stratyfikacja), dlatego doniczek z nasionami nie trzyma się w domu.
Ciemierniki wysiane z pozyskanych nasion nie uzyskują cech rośliny matecznej, dlatego chcąc mieć konkretną odmianę nie korzysta się z zebranych przez siebie nasion.
Ciemiernik – rozmnażanie przez podział
Tak jak pisaliśmy powyżej, ciemierniki źle znoszą przesadzanie, więc i wykopywanie i dzielenie. Ale takie rozmnażanie nie jest niemożliwe przy zachowaniu szczególnej delikatności, gdy kępy zbyt mocno się rozrosły. Rozmnażanie tym sposobem przeprowadza się późną wiosną (w maju) lub pod koniec lata (wrzesień), gdy rośliny mają już dobrze wyrośnięte tegoroczne liście. Każda część podzielonej ostrym nożem karpy powinna mieć po kilka liści, pąki oraz zdrowe korzenie. Można je zasadzić w donicach i zadołować a na miejsce docelowe zasadzić w kolejnym sezonie albo od razu na przeznaczone dla nich miejsce.
Ciemiernik w doniczce
Choć ciemierniki średnio nadają się do uprawy w pomieszczeniach, to ze względu na ich kwitnienie zimą, co wśród roślin kwitnących nie jest zbyt częstym zjawiskiem, coraz częściej sprzedawane są jako rośliny doniczkowe. Traktowane są w tym wypadku raczej jako rośliny jednoroczne, bowiem ze względu na szczególne wymagania, czyli niską temperaturę, długo nie są w stanie w naszym towarzystwie wytrzymać. Tym niemniej w okolicach Bożego Narodzenia i Sylwestra będą cudowną, kwitnącą ozdobą. Jeśli chcemy by później zdobiły ogród, można je zaraz po Sylwestrze wynieść do nieogrzewanego i jasnego pomieszczenia, byle nie na dwór bo tego szoku nie przeżyją.
Przez cały ten czas trzeba je systematycznie, ale umiarkowanie podlewać. Wiosną, gdy już nie będzie mrozów można je zasadzić w ogrodzie.
Jeśli ciemierniki mają zdobić balkon, taras czy ogród będąc zasadzonymi w donicach, to pamiętajcie o osłonięciu donic przed nadejściem mrozów. Dobrze jest postawić donicę na styropianie. Trzeba zadbać, żeby ziemia w pojemnikach nie stała się jedną, zamarzniętą bryłą. Gdy jest odwilż trzeba rośliny podlać.
Do uprawy w doniczkach najlepiej nadaje się ciemiernik biały (Helleborus niger) oraz wszelkie jego odmiany mieszańcowe.
Gatunki i odmiany ciemierników
Podstawowy rodzaj to ciemiernik (Helleborus), do którego należy 15 różnych gatunków rosnących w naturze. I jak już wspominaliśmy dostępnych do uprawy jest całe mnóstwo hybryd, czyi krzyżówek określonego gatunku z różnymi formami, co pozwala uzyskać całą gamę różnych kolorów kwiatów. Ale są to również rośliny o różnym stopniu mrozoodporności. Do gatunków najpopularniejszych w uprawie należą:
Ciemiernik biały
Ciemiernik biały (Helleborus niger) jest rośliną zimozieloną i wytrzymuje nawet kilkunastostopniowe mrozy. Dorasta do 30 cm wysokości, a jego kwiaty osiągają nawet 12 cm średnicy. Kwitnie od listopada do kwietnia, w zależności od odmiany. Można go sadzić pod drzewami (wymaga cienia lub półcienia), a podłoże ma być żyzne, próchnicze, gliniaste i wapienne. Może sam się rozsiewać a młode siewki pojawiają się latem. Dostępnych jest sporo odmian, np.: 'Advent Star’, ’Christmas Carol’ , ’Praecox’.
Ciemiernik cuchnący
Ciemiernik wschodni
Ciemiernik wschodni (Helleborus orientalis) jest rośliną zimozieloną dorastająca do 45 cm wysokości, jednak bardziej wrażliwą na niskie temperatury, dlatego liście odziomkowe mogą zostać przez mróz uszkodzone. Kwiaty mogą być białe, kremowe lub lila. Zaczyna kwitnąć najczęściej w marcu i tak przez 2 miesiące. Należy im zapewnić stanowisko osłonięte od wiatrów. Sam gatunek uprawiany rzadko, raczej spotyka się jego mieszańcowe odmiany, np.: ’Blue Lady’, ’Double Ellen Picotee’, 'Double Ellen White’, ’Double Ellen Pink’, 'Double Ellen Spotted’, 'Red Lady’ czy ’Pretty Ellen Red’.
Ciemiernik korsykański
Ciemiernik korsykański (Helleborus argutifolius) również zimozielony, dorastający do 60 cm wysokości. Nie jest w pełni mrozoodporny. Ten gatunek pąki kwiatowe zawiązuje jeszcze przed nastaniem zimy, ale same kwiaty pojawiają się w pod koniec lutego i kwitą jeszcze w kwietniu. Potrzebuje osłony przed słońcem i wiatrem.
Ciemiernik ogrodowy
Ciemiernik mieszańcowy lub inaczej ogrodowy (Helleborus ×hybridus) roślina ta ma wiele bardzo ciekawych ogrodowych odmian. Może osiągać i 70 cm wysokości a jego kwiaty są duże i zachwycają różnymi kolorami. Są białe, żółtawe, purpurowe, nakrapiane, dwukolorowe, purpurowe, różowe, ciemnobordowe. Niestety w naszym klimacie zdarza mu się przemarzać, więc dobrze jest zabezpieczać je przed nadejściem silnych mrozów.
Fot. główna: depositphotos.com
